Cho con bú luôn là vấn đề nhức nhối và dành sự quan tâm đặc biệt của các mẹ bỉm sữa. Cho con bú như nào là đúng cách, sữa mẹ có thật sự tốt, các bệnh lý tuyến vú hay gặp trong lúc cho con bú…Bài viết dưới đây BS.CKII Trần Thu Huyền và Phòng khám Tuệ Y Đường sẽ chia sẻ đến các bạn những vấn đề khi cho con bú.

Sinh lý sự tiết sữa

Tuyến vú lúc dậy thì

Mầm tuyến vú đầu tiên xuất hiện ở bào thai không chịu ảnh hưởng của hormon, cho đến lúc dậy thì tuyến vú là mạng ống thưa nối với núm vú.

Đến khi dậy thì, dưới sự ảnh hưởng của hormon buồng trứng, mạng ống tăng sinh, phân nhánh vào tổ chức mỡ, ở cực đầu của ống xuất hiện các nụ nhỏ sẽ là nguồn gốc của tổ chức tiết.

Khi có thai tuyến vú đạt được sự phát triển hoàn chỉnh.

• Nhu mô tuyến vú tăng sinh. Các nụ biểu mô biến đổi thành các tiểu thùy, tế bào trụ chế tiết được bao quanh bởi lớp tế bào cơ – biểu mô. Các ống dẫn sữa dài và phân nhánh. Các mạch máu tăng sinh
• Hiện tượng chế tiết bắt đầu ngay từ tháng thứ 3, tạo ra sữa non. Sữa non giàu protein, lactose và globulin miễn dịch. Sữa non tồn tại cho đến lúc xuống sữa, tức sau đẻ vài ngày.

Trong những giờ sau đẻ, trẻ bú sữa non. Chính sữa non giúp cho trẻ khỏi bị hạ đường huyết, khỏi bị nhiễm trùng và có những vai trò sinh lý nhất định. Sữa non tiết trong 48h đầu sau sinh.

• Cuối thời kỳ thai nghén, dưới sự ảnh hưởng của estrogen và progesteron, tuyến vú đã được chuẩn bị đầy đủ, sẵn sàng hoạt động.

Bạn đọc có vấn đề về phụ khoa có thể liên hệ trực tiếp qua hotline 0789503555 để được hỗ trợ nhé! 

Trong khi có thai tuyến vú chưa thực sự hoạt động vì proresteron ức chế prolactin, sự ức chế này xảy ra ngay tại tuyến yên và tuyến vú.

• Sự xuống sữa xuất hiện 3 – 4 ngày  ở con so, 2 -3 ngày  ở con dạ. Hiện tượng xuống sữa là do nồng độ prolactin trong máu tăng đột ngột và kéo  theo tổng hợp nhiều sữa.
• Ban đầu sự tiết sữa được duy trì bằng động tác mút và núm vú. Động tác mút theo đường phản xạ thần kinh kích thích vùng dưới đồi giải phóng prolactin. Mỗi khi cho con bú nồng độ prolactin trong máu đặt đỉnh cao.

Sau này sự tiết sữa được duy trì bằng hiện tượng hết sữa trong tiểu thùy được lấy hết đi. Tới lúc này, nồng độ prolactin trong máu giảm dần về mức bình thường như trong chu kỳ kinh nguyệt.

ĐIỀU TRỊ VÀ PHÒNG BỆNH MẸ BẦU VIÊM GAN B NHƯ THẾ NÀO?

Sự tiết chế các hormon hướng sinh dục xuất hiện lại dần dần và hiện tượng kinh nguyệt trở lại. Người ta thấy rằng ở những phụ nữ cho con bú kéo dài 2 năm hơn thì:

+ Sau 1 năm, 80% số phụ nữ này chưa có kinh trở lại.

+ Sau 2 năm, vẫn còn 20% số phụ nữ chưa có kinh trở lại.

• Mỗi khi trẻ mút vào núm vú sẽ xuất hiện phản xạ thần kinh dẫn tới thùy sau của tuyến yên và làm giải phóng oxytoxin. Chính oxytoxin đã làm co tế bào cơ – biểu mô ở các ống dẫn sữa và tống sữa ra ngoài.

Oxyroxin còn được giải phóng mỗi khi người mẹ nhìn thấy đứa trẻ hay nghe tiếng trẻ khóc (phản xạ có điều kiện). Bên cạnh đó oxytoxin còn làm tử cung co bóp.

Có nên cho con bú bằng sữa mẹ?

BS.CKII Trần Thu Huyền khuyến khích bạn nuôi con bằng sữa mẹ, vì:

• Sữa mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất cho trẻ nhỏ, đặc biệt là sữa non trong những ngày đầu.
• Cho con bú là cơ sở để nảy nở tình cảm mẹ con, tạo ra sự âu yếm, quấn quít mẹ con.
• Cho con bú sữa mẹ cũng là một phương pháp tránh thai trong những tháng đầu sau đẻ.

Bắt đầu cho con bú khi nào ?

Cho con bú càng sớm càng tốt. Người mẹ có thể cho con bú ngay sau khi đẻ. Cho con bú có thể chậm hơn nếu tình trạng sức khỏe của người mẹ hay trẻ chưa thật tốt (người mẹ phải mổ lấy thai, trẻ đang được hồi sức tích cực,…).

Bạn đọc có vấn đề về phụ khoa có thể liên hệ trực tiếp qua hotline 0789503555 để được hỗ trợ nhé! 

Cho con bú như nào là đủ ?

Chính đứa trẻ điều chỉnh số lần cho bú trong một ngày. Trong những ngày đầu số lần cho bú nhiều hơn, từ 7 đến 9 lần. Cho đứa trẻ bú cả hai vú, mỗi lần cho bú không nên quá 15 phút.

Các lần cho bú cách nhau từ 2 đến 3 giờ, nhưng tốt nhất cho bú mỗi khi trẻ đòi bú. Không cần đánh thức trẻ để cho bú theo giờ nhất định, cũng không nên  cho trẻ bú quá mau. Sau vài ngày chính cảm giác đói của đứa trẻ tự điều hòa số lần bú và khoảng cách các lần bú.

Một số quy tắc vệ sinh áp dụng khi nuôi con bằng sữa mẹ

• Vệ sinh tại chỗ: Hàng ngày phải rửa vú bằng xà phòng, rửa tay trước khi cho bú, rửa sạch đầu vú bằng nước chín để nguội trước và sau khi cho bú. Cần vắt bỏ vài giọt sữa trước khi cho bú.

Sau khi cho con bú các đầu vú cần được bảo vệ, được che bằng miếng vải xô khô, sạch. Không nên dùng các áo nịt vú bằng nilon, sợi tổng hợp vì có thể gây loét đầu vú.

• Tư thế cho con bú: Người mẹ có thể cho con bú ở tư thế ngồi hay tư thế nằm. Khi cho bú phải cho trẻ ngậm kín quầng vú.
• Chế độ ăn cho người mẹ: Nhu cầu năng lượng tăng 25% so với bình thường (tương đương 500 calo). Lưu ý cho mẹ uống nhiều nước, ăn thêm protein (thịt, cá, trứng, sữa…). Bênh cạnh đó nên cho bà mẹ sử dụng thêm calci và sắt. Bà mẹ nên ăn thành nhiều bữa trong ngày. Không nên dùng các chất kích thích như rượu, bia, chè, cà phê, thuốc lá…

Nhưng trường hợp không được cho con bú

Không có nhiều chống chỉ định cho con bú. Trong một số bệnh lý, người bệnh không được cho con bú như bị bệnh tim, lao đang tiến triển, bị nhiễm HIV, bị bệnh tâm thần không có khả năng chăm sóc con.

Một số vấn đề hay gặp khi nuôi con bằng sữa mẹ

Đau rát ở núm vú

Núm vú được chi phối bởi mạng lưới thần kinh cảm giác phong phú, do vậy rất nhạy cảm với các kích thích sờ, áp lực. Khi đứa trẻ mút vú, nó đã tạo ra một lực kéo lớn và trong một thời gian dài lên hai đầu vú. Sau độ 6 – 7 lần cho bú các đầu vú có thể bị đau mỗi khi trẻ mút vào núm vú.

Đau tăng dần qua các lần cho bú trong 3 – 4 ngày, sau đó dần quen đi. Đó là hiện tượng bình thường, cần giải thích để người mẹ hiểu và kiên nhẫn. Trong nhiều trường hợp bị nhầm là nứt đầu vú.

Người mẹ không cần làm gì đặc biệt, nếu có thì chỉ là xoa bóp hai đầu vú. Nguy cơ của hiện  tượng này là người mẹ sợ mỗi khi cho con bú, có thể dẫn tới cương tức và ức chế sự tiết sữa kém đi. Tất cả các hiện tượng đó rơi vào vòng xoắn bệnh lý.

Bạn đọc có vấn đề về phụ khoa có thể liên hệ trực tiếp qua hotline 0789503555 để được hỗ trợ nhé! 

Tụt núm vú

Tụt núm vú không phải chống chỉ định cho con bú vì khi đứa trẻ ngậm rộng ra cả quầng vú. Sau một số lần bú, sức mút của đứa trẻ có thể kéo hai núm vú ra một cách hoàn hảo. Nếu vẫn thực sự còn khó khăn, người mẹ có thể giúp đứa trẻ bằng cách vắt ít sữa và kéo núm vú ra trước khi cho trẻ bú.

Vú tự chảy sữa khi không cho bú

Đây là hiện tượng hay gặp trong những tuần đầu tiên. Một vú tự chảy sữa khi trẻ đang bú vú bên kia, hai vú tự chảy khi mẹ nghe thấy tiếng trẻ khóc hay không có nguyên nhân. Không cần phải xử trí gì đặc biệt, chỉ cần đặt một miếng bông vào đầu vú để thấm sữa chảy ra và thay mỗi khi bị thấm ướt.

Hướng dẫn nuôi con bằng sữa mẹ khi mắc Covid

Ít sữa

Ít sữa nguyên phát hay không có hiện tượng xuống sữa là hiếm gặp. Nó thường gặp trong trường hợp tổn thương vùng dưới đồi, tuyến yên. Không nên nhầm với những trường hợp xuống sữa ít do cho con bú chậm hay không muốn cho con bú.

Ít sữa thứ phát sau khi đã có xuống sữa bình thường rất hay gặp. Nó liên quan tới sự mệt mỏi của người mẹ, bị xúc động (con bị ốm), thay đổi nhịp điệu sống (đổi chỗ ở, đi làm), ít sữa thứ phát thường không kéo dài nếu người mẹ không vội vàng chuyển cho con bú bình. Bú bình dễ làm trẻ mất đi thói quen bú mẹ và mất phản xạ  kích thích tạo sữa. Thầy thuốc cần:

• Giải thích hiện tượng cho người mẹ, an ủi người mẹ rằng sữa sẽ về để người mẹ yên tâm.
• Khuyên người mẹ cho con bú nhiều hơn nữa, hạn chế đến mức tối đa số lần trẻ bú bình.
• Sau khi cho bú, vắt sajhc vú để kích thích tạo sữa mới.
• Yêu cầu người mẹ nghỉ ngơi nhiều hơn, uống nhiều hơn, nước hoa quả, sữa.
• Có thể cho người mẹ dùng Galatogil (3 thìa canh mỗi ngày), Primperan (metoclopramid, 10mg, 3 lần mỗi ngày).

Nứt đầu vú

Hay xảy ra trong 2 tuần đầu khi mới cho con bú. Khoảng 25% số phụ nữ cho con bú bị nứt đầu vú. Yếu tố thuận lợi là trẻ bú kéo dài, mặc áo lót bằng chất liệu nilon

Biểu hiện của nứt đầu vú là:

• Đầu vú đau khi trẻ bú.
• Đầu vú có vết nứt, vết rạn nhỏ trên bề mặt.
• Cuối cùng có thể có những vết loét ở đầu núm vú hay ở chân núm vú. Toàn bộ núm vú bị đỏ rựa, chảy máu mỗi khi cho trẻ bú.

Điều trị

• Để hở vú tiếp xúc với không khí, nếu có thể được tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.
• Bôi các mỡ có chứa vitamin A và E, bôi dung dịch eosin 1%.
• Tạm ngừng cho bú bên đau trong 6 đến 12 giờ và vắt sữa bằng tay, không nên dùng ống hút sữa, trong khi vẫn tiếp tục cho bú bên kia.
• Nếu thương tổn không đỡ, cần phải tìm nguyên nhân do nấm gây tưa miệng ở trẻ. Nếu có phải điều trị cả mẹ và con.

Bạn đọc có vấn đề về phụ khoa có thể liên hệ trực tiếp qua hotline 0789503555 để được hỗ trợ nhé! 

Cương vú

Cương vú có thể gặp bất cứ thời điểm nào trong giai đoạn cho con bú. Tuy nhiên hay gặp nhất trong tuần lễ đầu tiên. Khoảng 15% số phụ nữ cho con bú bị cương vú.

Các yếu tố thuận lợi là trẻ bú ít, bú yếu (trẻ nhẹ cân hay yếu), người mẹ bị đau khi cho trẻ bú, bị nứt đầu vú, khi người mẹ cai sữa. Biểu hiện lâm sàng là toàn bộ vú cương, căng tức, đau, đôi khi bị sốt (quanh 38 độ).

Điều trị là xoa bóp, chườm nóng vú, vẫn tiếp tục cho trẻ bú. Có thể chỉ định dùng oxytocin tiêm bắp (4 đơn vị chia 2 lần mỗi ngày). Phải điều trị thật tốt cương vú để tránh viêm bạch mạch vú và áp xe vú.

Viêm bạch mạch vú

Khoảng 5% số phụ nữ cho con bú bị viêm bạch mạch vú. Nếu người ta điều trị tốt nứt đầu vú và cương vú thì viêm bạch mạch vú giảm đi. Mầm bệnh là tụ cầu, liên cầu hay vi khuẩn Gram âm xâm nhập qua đường tổn thương ở đầu vú để gây bệnh.

Hệ thống bạch huyết của vú bảo đảm sức đề kháng của cơ thể. Sữa không bị nhiễm trùng, cho nên vẫn cho trẻ bú được.

Biểu hiện lâm sàng là sốt cao (có thể tới 40 độ), rét run. Bên vú bị thương tổn sứng phồng, căng và rất đau. Trên vú người ta thấy một vùng màu đỏ khu trú thành mảng hay vùng đỏ kéo dài rất đau khi sờ vào, chạm vào. Khám nách có hạch tròn, đau, di động ở nách.

Người bệnh cần được nghỉ ngơi tại giường, chườm nóng tại chỗ, giảm đau (paracetamol 500g x 3 lần / ngày x 2 viên / lần). Tăng cường cho trẻ bú bên bị bệnh (10 – 12 lần trong 24 giờ).

Sau khi cho bú phải vắt sạch sữa, có thể dùng thêm oxytocin tiêm bắp. Nếu sau 24 giờ các dấu hiệu không mất đi, nên cho dùng thêm kháng sinh.

Vấn đề vùng kín ở trẻ nhỏ các mẹ cần lưu ý

Viêm ống dẫn sữa

Thông thường viêm ống dẫn sữa xảy ra sau cương vú và viêm bạch mạch. Người bệnh sốt cao, ở vú có các nhân cứng và đau, nách có hạch ấn đau. Vắt sữa lên một miếng bông quan sát thấy có những mảnh nhỏ màu vàng nhạt, chứng tỏ có mủ trong sữa (dấu hiệu Budin).

Để người bệnh nghỉ ngơi tại giường. Không cho con bú bên thương tổn, vắt sữa bỏ đi. Nên lấy sữa này xét nghiệm tìm vi khuẩn gây bệnh. Chỉ định dùng kháng sinh có tác dụng lên tụ cầu như Rovanmycin trong thời gian 15 ngày, phối hợp các thuốc chống viêm. Dưới tác dụng của điều trị, viêm ống dẫn sữa có thể khỏi hay tiến triển thành áp xe.

Bạn đọc có vấn đề về phụ khoa có thể liên hệ trực tiếp qua hotline 0789503555 để được hỗ trợ nhé! 

Áp xe vú

Đây là biến chứng nặng nề nhất, là hậu quả của viêm ống dẫn sữa không được điều trị tốt. Người bệnh sốt cao, vú có vùng sưng, nóng, đỏ, đau. Điều trị bằng cách chích dẫn lưu mủ. Trong thời gian áp xe không cho con bú mà phải vắt sữa bỏ đi.

Cai sữa

Nên cho con bú kéo dài từ 18 – 24 tháng. Lúc này trẻ đã ăn thêm nhiều thức ăn khác. Số lần cho bú giảm đi. Gỉam số lần cho bú cho đến lúc ngừng bú để làm cạn sữa dần.

Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào hoặc cần hỗ trợ vấn đề, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất qua:

Facebook: Tuệ Y Đường

Ths.Bs CKII Trần Thu Huyền

Bác sĩ Đoàn Dung

Địa chỉ: 166 Nguyễn Xiển – Hạ Đình – Thanh Xuân – Hà Nội

Hotline: 0789.503.555