Nội tiết sinh dục nữ có sự tham gia của các hormon vùng dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng để điều hòa hệ thống sinh sản ở phụ nữ. Đây là một phần vô cùng quan trọng trong phụ khoa, góp phần hiểu biết những vấn đề liên quan đến sinh dục và sinh sản đặc biệt những nguyên nhân rối loạn của bệnh tật về phụ khoa.
Bài viết dưới đây các bác sĩ phòng khám Tuệ Y Đường giúp bạn đọc hiểu hơn về nội tiết sinh dục nữ.
I. Đại cương
Sinh lý phụ khoa nghiên cứu toàn bộ các vấn đè có liên quan đến thay đổi nội tiết sinh dục nữ về tính chất sinh đục và hoạt động sinh dục của người phụ nữ, chủ yếu là hoạt động của bộ phận sinh dục nữ.
Nội tiết sinh dục nữ có thể tóm tắt đôi nét sau:
- Chức năng của bộ phận sinh dục ở nữ giới có chức năng sinh sản đó chính là bao hàm khả năng thụ tinh, sự làm tổ và sự phát triển của trứng trong buồng tử cung.
- Tất cả những thay đổi của bộ phận sinh dục đều chị sự chi phối của vùng dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng. Sự điều tiết này là có chu kì biểu hiện là chu kì kinh nguyệt sự rụng trứng hàng tháng, dấu hiệu rõ ràng nhất.
- Các hoạt động của bộ phận sinh dục nữ đều có mối liên quan mật thiết với chu kì kinh nguyệt và cuộc đời của người phụ nữ đều được sắp xếp có chu kì vô cùng tuần tự: Trước dậy thì, dậy thì (bắt đầu xuất hiện kinh nguyệt), thời kì sinh sản (kinh nguyệt đều đặn), thời kì mãn kinh (thôi hành kinh)
- Vùng dưới dồi hoạt động kích thích sự hoạt động của tuyến yên, tuyến yên kích thích hoạt động của buồng trứng. Ngược lại, buồng trứng ức chế mạnh hoạt động của vùng dưới đồi theo cơ chế phản hổi ( feed – back).
Tham khảo bài viết sau: RỐI LOẠN NỘI TIẾT – NIỀM VUI CỦA BỆNH NHÂN SAU ĐIỀU TRỊ BẰNG ĐÔNG Y
II. Hoạt động của các tuyến nội tiết sinh dục nữ
1. Vùng dưới đồi
Trung khu sinh dục của vùng dưới đồi thuộc nền của trung não, phía trên giao thoa với thị giác, có khả năng tiết hormon. Nhân trên thị chế tiết Vasopressin, nhân bên thất chế tiết Oxitocin, các chất này sẽ được các sợi thần kinh dẫn xuống thùy sau tuyến yên.
Củ xám, nhân bụng giữa, nhân lưng giữa và nhân cung tiết ra các hormon giải phóng. Các hormon này được chuyển vè thùy trước tuyến yên theo một hệ tĩnh mạch gánh của Popa và Fielding. Trong số các hoocmon giải phóng trên, hoocmon giải phóng sinh dục là Gn-RH ( Gonadotropin Releasing Hormone).
Năm 1971 Shally đã nghiên cứu ra LH-RH (LH- Releasing Hormone). Một loại hoocmon có tác dụng kích thích tuyến yên tiết LH, đồng thời LH-RH kích thích tuyến yên sản sinh FSH.
2. Tuyến Yên
Tuyến yên nằm ở hố yên, nặng khoảng 0,5g. Tuyến yên gồm 2 thùy, thùy trước là tuyến nội tiết, thì sau là mô thần kinh.
Thùy trước tuyến yên theo phương diện hoạt động sinh dục bài tiết hormon hướng sinh dục kích thích các tuyến sinh dục và đồng thời chế tiết prolactin kích thích tuyến vú.
Nội tiết sinh dục nữ bao gồm hai loại hormon hướng sinh dục là FSH và LH.
- FSH ( Follicle Stimulating Hormone) kích thích nang noãn của buồng trứng phát triển và trưởng thành.
- LH (Luteninizing Hormone) Kích thích nang noãn trưởng thành phóng noãn, kích thích hình thành hoàng thể, kích thích hoàng thể chế tiết.
- Prolactin là hormone protein kích thích tuyến vú tiết sữa.
3. Buồng trứng
Buồng trứng là một trong những tuyến nội tiết sinh dục nữ, nữ giới thường có 2 buồng trứng, nặng khoảng 8 – 15g. Chức năng ngoại tiết tạo noãn chín, chức năng nội tiết tạo hormone sinh dục.
Buồng trứng có nhiều nang noãn, số lượng noãn giảm theo thời gian. Nang noãn đủ khả năng thụ tinh nhưng không được thụ tinh hoặc được thụ tinh ở giai đoạn nang già thì phôi được hình thành có khả năng kém phát triển.
Buồng trứng thì lại không có khả năng sinh sản những nang noãn mới như tinh hoàn có khả sản sinh tinh trùng. Vì vậy tinh trùng luôn được sản sinh ra liên tục.
3.1. Hoạt động sinh sản
Nang noãn nguyên thủy có đường kính 0,05mm, tuyến yên bài tiết FSH, dưới sự hoạt động của FSH nang noãn lớn lên, chín. Nang noãn chín có đường kính 1,5 – 2cm. Noãn chín có đường kính 0,1mm.
Mỗi vòng kinh thì chỉ có 1 nang noãn phát triển và chín. Nang noãn chín là nang có hốc (nang rỗng) gồm các thành phần:
- Vỏ ngoài tạo bởi các sợi liên kết, có tác dụng bọc lấy nang
- Vỏ trong có nhiều mạch máu, là một tuyến nội tiết, có khả năng chế tiết Estrogen
- Màng tế bào hạt chưa 10 – 15 lớp tế bào hạt
- Noãn trưởng thành phân bào có 22 nhiễm sắc thể thường và 1 nhiễm sắc thể giới tính X
- Hốc nang chứa dịch nang
Dưới tác động của LH, nang noãn chín nhanh và vỡ, phóng noãn ra bên ngoài. Đây được gọi là hiện tượng phóng noãn.
Cũng dưới hoạt động của LH thì phần còn lại của nang noãn biến thành hoàng thể.
3.2. Hoạt động nội tiết
Các tế bào hạt và các tế bào vỏ nang chế tiết ra 3 hormon chính là: Estrogen, Progesteron, Androgen. Đây là những hormone sinh dục hay còn gọi là steroid sinh dục.
- Vỏ nang trong chế tiết Estrogen
- Tế bào hạt của hoàng thể chế tiết Progesteron
- Các tế bào rốn buồng trứng chết tiết Androgen
III. Tác dụng của các hormone nội tiết sinh dục nữ
1. Estrogen
Buồng trứng chế tiết Estrogen dưới sự kích thích của LH và FSH. Do lượng FSH và LH thay đổi có chu kì nên lượng Estrogen cũng thay đổi có chu kì.
Có 3 loại Estrogen chính của buồn trứng là Estradiol, Estron, Estriol.
Trong vòng kinh, Estrogen có hai đỉnh cao, một ở vào trước ngày phóng noãn do dự tăng chế tiết cực đại của nang noãn chín. Người ta thấy rằng sự tăng cao này của Estrogen đã dẫn đến đỉnh cao của LH vào trước phóng noãn 1 ngày. Đó là do estrogen đã làm tăng nhạy cảm của tuyến yên đối với LH-RH của vùng đưới đổi nên tuyến yên đã tăng tiết LH nhanh chóng.
Đỉnh cao thứ hại của estrogen xảy ra sau ngày phóng noãn khoảng một tuần, vào thời điểm hoạt động mạnh nhất của hoàng thể.
Tác dụng cụ thể của estrogen như sau:
1.1. Đối với cơ tử cung
– Làm phát triển các sợi cơ tử cung, làm tăng độ lớn, độ dài và số lượng các sợi cơ. Từ đó làm tử cung to ra.
– Làm tăng nhạy cảm của cơ tử cung đối với oxytocin. Vì thế estrogen được
coi là nhân tố dễ gây sẩy thai.
1.2. Đối với niêm mạc tử cung
– Kích thích phân bào, tăng sinh niêm mạc tử cung, được coi là một hormon sinh ung thư niêm mạc tử cung, gây ung thư rõ rệt nhất trong tất cả các loại hormon hiện biết.
– Vì nồng độ estrogen trong máu dao động có chu kỳ nên sự phát triển của niềm mạc tử cung cũng thay đổi theo trong vòng kinh, dẫn đến quá trình phát triển, bong rụng và chảy máu kinh nguyệt có chu kỳ. Nếu có thêm vai trò cộng đồng của progesteron, sự diễn biến bằng kinh nguyệt lại càng rõ nét.
1.3. Đối với cổ tử cung
– Kích thích chế tiết chất nhầy cổ tử cung, làm chất nhầy tăng nhiều, trong và loãng, tạo điều kiện thuận lợi cho tinh trùng thâm nhập lên đường sinh dục trên của người phụ nữ.
_ Song song với việc tăng tiết chất nhầy, lỗ cổ tử cung mở rộng, tạo điều kien cho tinh trùng thâm nhập.
1.4. Đối với âm đạo
– Làm phát triển biểu đồ âm đạo, làm dầy thành âm đạo thông qua tác dụng duy trì, làm chậm bong các tế bào của biểu mô âm đạo. Ở những người kém hoạt động của buồng trứng như ở người mãn kinh lậu năm, người đã bị cất bỏ hai buồng trứng, do thiếu trầm trọng Estrogen, âm đạo sẽ bị teo mỏng, dễ chảy máu khi va chạm.
– Làm biểu mô âm đạo chưa glycogen. Vì thế khi lugol vào âm đạo sẽ có màu nâu thâm do iod của lugol đã tác dụng lên glycogen. Nếu thiếu Estrogen, cổ tử cung sẽ không bắt màu nâu thẫm mà chỉ nhuộm màu vàng nhạt của lugol.
– Làm môi trường âm đạo toan tính do glycogen của biểu mô đã được trực khuẩn Dolderlein vốn có trong âm đạo biến thành acid lactic, khiếm pH của ẩm đạo chỉ còn 4,5 – 5,5. Đây là khả năng tự bảo vệ tích cực của âm đạo chống lại sự phát triển của vị khuẩn gây bệnh. Ở những người có hoạt động kém của buồng trứng, khả năng chống viêm của âm đạo cũng kém.
1.5. Đối với âm đạo
– Làm phát triển môi lớn và môi nhỏ của âm hộ. Người thiếu estrogen, các môi lớn, môi nhỏ sẽ kém phát triển và âm hộ sẽ bị hé mở. Đây là trường hợp của các em bé gái còn nhỏ tuổi và của các cụ bà mãn kinh đã lâu năm.
– Làm phát triển các tuyến của âm hộ như tuyến Bartholin, tuyến Skene, kích thích các tuyến này chế tiết chất nhờn.
1.6. Đối với vú
Làm phát triển các tuyến sữa của vú và mô đệm của vú, khiến vú nở nang. Kết hợp với tác dụng của progesteron, sự phát triển của vú càng đầy đủ.
1.7. Các tác dụng khác
– Giữ nước, giữ natri, gây phù.
– Kích thích đòi hỏi tình dục.
– Làm căng các dây thanh âm khiến tiếng nói có âm sắc cao.
– Giúp giữ calci ở xương, góp phần cấu tạo xương được tốt. Những người thiếu Estrogen trầm trọng, mãn kinh lâu năm dễ bị loãng xương.
Bệnh nhân có vấn đề liên quan đến phụ khoa liên hệ hotline: 0789503555 để được hỗ trợ
2. Progesteron
Progesteron được hoàng thể chế tiết trong nửa sau của vòng kinh. Tuy vậy, đường cong của Progesteron trong máu bắt đầu từ 1 ngày trước phóng noãn sớm của nang noãn chín, dưới tác dụng của nồng độ cao LH.
2.1. Đối với cơ tử cung
– Làm mềm cơ tử cung. Làm giảm nhạy cảm của cơ tử cung đối với oxytocin.
Từ đó có tác dụng giữ thai và còn được gọi là hormon trợ thai.
– Cùng với estrogen làm tăng phát triển cơ tử cung về cả số lượng các sượi cơ, độ dài, độ lớn của các sợi cơ, Vì thế, khi có thai dưới tác dụng của nồng estrogen và progesteron cao trong máu, cơ tử cung phát triển mạnh mẽ, chứa được thai phát triển nhanh trong tử cung.
2.2. Đối với niêm mạc tử cung
– Làm teo niêm mạc tử cung. Là một hormon duy nhất cho tới nay có khả năng điều trị ung thư niềm mạc tử cung. Tuy nhiền, trên thực tế người ta chỉ sử dụng progestin (tất cả các chất có tác dụng giống progeteron) để điều trị bằng phẫu thuật và tia xạ không giải quyết được hoặc dùng để điều tri triệu chứng dành cho bệnh nhân ung tư niêm mạc tử cung không có chỉ định mổ.
– Cùng với estrogen và nhất là sau khi được chuẩn bị trước bằng estrogen, làm niêm mạc tử cung chế tiết. Sự chế tiết này liên quan chặt chẽ với khả năng làm tổ của niêm mạc tử cung.
2.3. Đối với cổ tử cung
– Trái lại với estrogen, thì progesterol ức chế chế tiết sự chất nhầy của các tuyến trong ống cố tử cung, khiến lượng chất nhầy ít đi, chất nhầy trở nệ đục và đặc, cổ tử cung đóng lại, ngăn cản sự thâm nhập của tinh trùng lên đường sinh dục trên của người phụ nữ. Vì thế có thể sử dụng làm thuốc tránh thai.
2.4. Đối với âm đạo
– Đối kháng với estrogen, làm bong sớm các tế bào biểu mô âm đạo, nguyên nhân gián tiếp gây teo niêm mạc tử cung, làm giảm khả năng tự bảo vệ chống viêm của âm đạo. Người sử dụng progestin kéo dài liều cao, người có thai dễ bị viêm âm đạo hơn người bình thường.
5.2.5. Đối với vú
– Làm phát triển các ống dẫn sữa.
– Có khả năng làm giảm phát triển các mô liên kết của vú và có khả năng điều trị những u xơ tuyến vú ở giai đoạn sớm.
– Cộng đồng tác dụng estrogen làm vú phát triển toàn diện.
– Progesteron liều cao làm giảm phát triển tuyến vú.
2.6. Các tác dụng khác
– Có tác dụng lợi niệu, giảm phù.
– Chất chuyển hoa pregnandiol của progesteron làm tăng nhiệt độ cơ thể từ
0,3°C đến 0,5°C, trung bình là 0,4°C. Được áp dụng trong chẩn đoán phóng noãn dựa vào sự có mặt của giai đoạn nhiệt độ tăng.
