Tạng tâm là tạng dương, chủ về mùa hạ. Bên ngoài được bao phủ bởi Tâm bào lạc, có quan hệ biểu lý với tiểu trường. Ngũ tạng bao gồm tâm, can, tỳ, phế, thận. Ngoài ra, trong Học thuyết Kinh lạc xếp tâm bào lạc thuộc tạng, hợp thành sáu kinh âm của cơ thể.
Trong Học thuyết Tạng phủ thì xếp tâm bào lạc phụ với tạng Tâm. Chức năng sinh lý của ngũ tạng là hóa sinh và tàng trữ tinh khí, có mối quan hệ chặt chẽ với lục phủ và các khiếu hình thành nên hệ thống chức năng đặc thù của ngũ tạng; trong đó, chức năng sinh lý của tâm có tác dụng chi phối các tạng khác.
Dưới đây là nội dung viết về tạng Tâm. Kính mời quý bạn đọc cùng Phòng khám Tuệ Y Đường tìm hiểu về vấn đề này nhé!
1. TỔNG QUAN VỀ TẠNG TÂM
- Hệ thống của tâm bao gồm tâm, tiểu trường, mạch, mặt, lưỡi. Trong ngũ hành, tâm thuộc hỏa; trong âm dương của ngũ tạng thì tâm thuộc tạng dương trong dương. Tâm chủ huyết mạch, chủ thần chí, là đại chủ của tạng phủ, chi phối về sinh mệnh, cho nên tâm được coi là “ quân chủ chi quan”. Tâm quan hệ với tứ thời thì tương xứng với mùa Hạ
- Tâm nằm ở bên trái của lồng ngực, phía trên cơ hoành, giữa hai lá phổi, phía trước cột sống. Hệ thống của tâm liên thông với mạch. Bên ngoài tâm có tâm bào lạc che chở. Tâm có đầu tròn nhọn, giống như hoa sen, màu hồng, bên trong có các lỗ…
- Tâm khai khiếu ra lưỡi, quan hệ biểu lý với tiểu trường
2. CHỨC NĂNG SINH LÝ CỦA TẠNG TÂM
2.1. TÂM CHỦ HUYẾT MẠCH
- Khái niệm về huyết mạch của tạng tâm
Huyết nghĩa là huyết dịch, mạch nghĩa là mạch đạo. Mạch là phủ của huyết và là đường vận hành của huyết nên gọi là mạch đạo
Tâm chủ huyết mạch bao gồm 2 phương diện là chủ huyết và củ mạch, tức là có tác dụng thúc đẩy huyết dịch vận hành trong ống mạch. Tạng tâm và mạch liên thông có quan hệ mật thiết với nhau.
Tâm không ngừng co bóp đưa huyết dịch vận hành khắp toàn thân và là động lực thúc đẩy huyết dịch tuần hoàn. Tâm, mạch và huyết hình thành một hệ thống mật thiết, tương đối độc lập, trong đó tâm có tác dụng chủ đạo
Tạng tâm có nhịp đập theo quy luật làm cho mạch cũng có nhịp theo quy luật, gọi là nhịp mạch (mạch đập). Thông qua sờ mạch vùng thốn khẩu để tổng hợp hình tượng mạch về hình thái, cường độ, quy luật, tốc độ gọi là mạch tượng.
Đó là một trong những căn cứ giúp thầy thuốc phân tích sự thịnh suy của khí huyết toàn thân, trạng thái chức năng của tạng phủ để giúp cho chẩn đoán bệnh và gọi là mạch chẩn.
Trong trạng thái sinh lý bình thường thì chức năng tâm chủ huyết mạch bình thường, khí huyết vận hành thông thoát, chức năng tạng phủ bình thường thì mạch tượng hòa hoãn hữu lực.
Trong tình trạng bệnh lý hoặc do chức năng tạng tâm bất thường sẽ khiến cho mạch tượng bất thường
Dương khí của tâm sung túc, huyết dịch đầy đủ, mạch đạo thông lợi là điều kiện tiền đề cơ bản nhất để tâm chủ huyết mạch. Nhịp đập của tạng tâm chủ yếu dựa vào tác dụng thúc đẩy và ôn chiều của tâm dương.
Dương khí của tâm sung túc thì sức co bóp và tần số bình thường
Huyết dịch của tâm sung thịnh thì tác dụng nhu dưỡng và tư nhuận được bình thường. Ngoài ra, mạch đạo thông lợi là một trong những điều kiện cơ bản để huyết dịch lưu thông bình thường, không bị cản trở
Do đó, một trong ba vấn đề Tâm – Mạch – Huyết dịch phát sinh bất thường thì đều gây nên bất thường trong tuần hoàn huyết dịch
Khi tâm khí suy thì huyết dịch vận hành bị trở ngại; nếu tâm khí kiệt, khí huyết ngưng lưu thông thì cuộc sống có thể sẽ bị chấm dứt. Huyết dịch muốn vận hành cần có điều kiện: mạch quản thông suốt, huyết dịch đầy đủ, tâm khí đầy đủ.
Bạn đọc có băn khoăn hay thắc mắc gì thì có thể liên hệ trực tiếp qua Hotline – 0789.502.555 để được hỗ trợ nhé!
- Chức năng sinh lý của tâm chủ huyết mạch bao gồm:
Tâm có bóp làm cho huyết dịch vận hành không ngừng, đưa chất dinh dưỡng đi nuôi toàn thân, từ đó duy trì hoạt động sinh lý bình thường của cơ thể.
Tạng tâm sinh huyết và làm cho huyết dịch không ngừng được bổ sung. Vị, tiểu trường tiếp thu chuyển hóa các chất ăn uống, phân biệt thanh trọc để tỳ chủ vận hóa mà sinh ra các chất tinh vi.
Các chất dinh dưỡng này được tỳ thăng tán lên phế, quá trình thay cũ đổi mới diễn ra ở đây, rót về tâm mạch rồi nhờ tác dụng hóa đỏ của kinh tâm để chuyển thành huyết dịch.
Vì thế, có thuyết nói “Tâm sinh huyết” “huyết sinh ở tâm” ( Tố vấn – Âm dương ứng tượng đại luận)
Chức năng tạng tâm chủ huyết mạch bình thường: dựa vào các biểu hiện chính là sắc mặt hồng nhuận và tươi sáng, chất lưỡi hồng nhạt mà tư nhuận và sáng tươi, mạch tượng hòa hoãn và có lực, cảm giác thư thái ở trong lồng ngực
Nếu chức năng tạng tâm chủ huyết mạch bất thường thì sẽ thấy thay đổi về sắc mặt, chất lưỡi, mạch tượng và cảm giác trong lồng ngực.
Nếu tâm khí, tâm dương bất túc hoặc huyết dịch hao hư, hoặc mạch đạo không thông lợi sẽ làm cho huyết dịch lưu thông không tốt hoặc mạch đập rỗng, gây sắc mặt không tươi sáng, mạch tế nhược vô lực….
Nếu nặng làm cản trở lưu thông huyết dịch gây sắc mặt ám tím, môi và lưỡi xanh tím, đau tức hoặc đau nhói vùng trước tim, mạch xúc, mạch kết, mạch đại, mạch sáp…
2.2. TÂM TÀNG THẦN
Tâm tàng thần (tâm chủ thần chí, tâm chủ thần minh) có hàm nghĩa là tâm phối toàn bộ hoạt động sinh lý và hoạt động tinh thần, ý thức và tư duy của cơ thể con người.
>>>>> Cùng tìm hiểu thêm về vọng thần
- Hàm nghĩa của thần gồm:
Chức năng và quy luật vận động biến hóa của vật chất trong giới tự nhiên
Biểu hiện ra bên ngoài của hoạt động sống của cơ thể; tức là hình tượng của cơ thể hoặc gọi là “hình chứng”; bao gồm từ biểu lộ sắc mặt, ánh mắt, đáp ứng ngôn ngữ, tư duy, hoạt động của chi thể…..đều thuộc phạm trù của thần.
Đây là nghĩa rộng của thần, cũng chính là nội dung vọng thần trong vọng chẩn của y học cổ truyền.
Hoạt động tinh thần của con người (nghĩa hẹp của thần) bao gồm ý thức, tư duy và hoạt động tình chí
Tinh khí là căn bản cấu thành nên hình thể con người, vì vậy tinh khí là cơ sở vật chất sản sinh nên thần. Thần do tinh khí tiên thiên hóa sinh. Thần được sản sinh ngay sau khi tinh âm – dương của bố mẹ kết hợp để hình thành nên thai nhi
- Tác dụng sinh lý của tâm tàng thần bao gồm:
Chủ về nhiệm vật nghĩa là tiếp thu sự vật của thế giới khách quan, dùng để phán đoán và xử lý được mọi sự vật và tin tức trong thế giới khách quan
Chỉ đạo toàn bộ hoạt động sống của cơ thể: Hoạt động tinh thần của con người bao gồm ý thức, tư duy và hoạt động tình chí. Có thể nói tâm là chúa tể mà mọi tạng phủ, tổ chức khác của cơ thể đều phải tuân theo mệnh lệnh từ tâm
Từ đó, cơ thể mới có thể phối hợp thống nhất các hoạt động sống bình thường được
Theo quan điểm chỉnh thể của y học cổ truyền thì toàn bộ hoạt động tinh thần về ý thức, tư duy và tình chí đều phản ánh chức năng sinh lý của tạng phủ.
Thần được chia thành 5 loại, đồng thời phụ thuộc vào năm tạng tương ứng như: Tâm tàng thần, Phế tàng phách, Can tàng hồn, Tỳ tàng ý, Thận tàng chí.
Các hoạt động tinh thần của con người, tuy phụ thuộc vào ngũ tạng nhưng chủ yếu vẫn quy thuộc vào chứng năng sinh lý của tâm chủ thần chí.
Bạn đọc có băn khoăn hay thắc mắc gì thì có thể liên hệ trực tiếp qua Hotline – 0789.502.555 để được hỗ trợ nhé!
3. ĐẶC TRƯNG SINH LÝ CỦA TẠNG TÂM
- Tâm là dương tạng, là thái dương trong dương, chủ về dương khí. Dương khí của tâm có tác dụng ôn chiếu và thúc đẩy để duy trì tuần hoàn huyết dịch bình thường, đồng thời làm cho tâm thần hưng phấn, từ đó duy trì được hoạt động sống của cơ thể. Khí dương nhiệt của tâm không chỉ duy trì được chức năng sinh lý của tâm mà còn có tác dụng ôn dưỡng toàn thân.
- Việc tiêu hóa và vận chuyển thức ăn của tỳ vị, tác dụng ôn chiếu và khí hóa của thân dương, trao đổi thủy dịch toàn thân và điều tiết bài tiết mồ hôi…đều dựa vào tác dụng ôn chiếu và thúc đẩy của tâm khí.
- Tâm khí liên quan với tiết khí mùa Hạ. Con người và giới tự nhiên là một chỉnh thể thống nhất. Những thay đổi về âm dương tiêu trưởng trong bốn mùa của giới tự nhiên với hệ thống hoạt động chức năng của ngũ tạng là có mối liên hệ tương hỗ. Tâm là dương tạng và chủ dương khí.
- Mùa Hạ lấy hỏa nhiệt làm chủ, trong cơ thể tương ứng với thái dương trong dương của tâm. Tâm khí tương ứng với hạ khí, tức là muốn nói dương khí của tâm vượng thịnh nhất và chức năng của tâm mạnh nhất vào mùa Hạ.
- Hiểu được đặc tính sinh lý này của tâm giúp cho hiểu được sinh lý – bệnh lý của tâm và cũng hiểu được mối quan hệ giữa bệnh lý với thời tiết. Ngoài ra, tâm có quan hệ với: Phương Nam, nhiệt, hỏa, vị đắng, sắc đỏ.
4. TÂM BÀO LẠC
- Tâm bào lạc (gọi đơn giản là tâm bào) là màng ngoài của tạng tâm và là tổ chức ngoại vi của tạng tâm. Ngoài ra, tâm bào còn có mạch lạc thông hành khí huyết nên gọi là tâm bào lạc
- Chức năng sinh lý: Do tâm bào lạc là tổ chức ngoại vi của tâm nên có tác dụng bảo vệ tạng tâm khi tâm bị nhiễm tà khí. Học thuyết Tạng tượng cho rằng, tâm là chúa tể của các cơ quan nên không thể tà khí xâm phạm.
- Vì thế, khi ngoại tà muốn xâm nhập vào tâm thì đầu tiên phải xâm nhập vào tâm bào lạc, lâm sàng sẽ thấy các biểu hiện rối loạn của thần chí.
- Ví dụ: trong ngoại cảm nhiệt bệnh, trường hợp do ôn nhiệt nội hãm gây chứng đàm trọc bưng bít tâm bào thì có các triệu chứng như sốt cao, rối loạn ngôn ngữ, hôn mê.
- Trên thực tế, chứng bệnh xuất hiện khi tâm bào nhiễm tà cũng giống như chứng bệnh ở tâm nên khi biện chứng và điều trị cũng tương đối giống nhau
5. QUAN HỆ GIỮA TẠNG TÂM VỚI HÌNH, KHIẾU, CHÍ, DỊCH
- Tâm biểu hiện ra mặt (kỳ hoa tại diện): Tâm chủ huyết mạch mà huyết mạch cung cấp lên vùng đầu mặt rất phong phú nên khi tâm khí sung túc, huyết mạch tràn đầy thì sắc mặt hồng nhuận, tươi và sáng bóng. Nếu tâm khí bất túc, tâm huyết hao hư thì sắc mặt không tươi. Tâm mạch ứ trệ thì sắc mặt xanh tím
- Tâm khai khiếu ra lưỡi
>>>>> Cùng tìm hiểu thêm về cách xem lưỡi để chẩn đoán bệnh tại Tâm
- Tâm quan hệ với tình chí là vui mừng, tức là chức năng sinh lý của tâm có quan hệ với vui mừng. Vui mừng nói chung là phản ứng lành tính; nhưng nếu vui mừng quá độ sẽ làm tâm thần phân tán, giảm khả năng tập trung chú ý
- Tâm quan hệ với dịch là mồ hôi: Tâm và mồ hôi có quan hệ mật thiết. Ra mồ hôi là phản ứng để hạ nhiệt độ và ra mồ hôi còn liên quan đến trạng thái tinh thần (do tinh thần bị kích thích hoặc do hoảng sợ).
- Do tâm là đại chủ của ngũ tạng và lục phủ, chỉ đạo hoạt động tình chí tinh thần nên vì tình chí tinh thần mà gây ra mồ hôi thì đều có liên quan trực tiếp đến tâm, do đó còn gọi mồ hôi là dịch của tâm
Bạn đọc có băn khoăn hay thắc mắc gì thì có thể liên hệ trực tiếp qua Hotline – 0789.502.555 để được hỗ trợ nhé!
? Facebook: Tuệ Y Đường
?Ths.Bs: Trần Thị Thu Huyền
?⚕️ Bác sĩ: Đoàn Dung
?Địa chỉ: 166 Nguyễn Xiển – Hạ Đình – Thanh Xuân – Hà Nội
?Hotline: 0789.502.555 – 0789.503.555 – 0789501555
