Rối loạn kinh nguyệt là tình trạng bệnh lý phụ khoa hay gặp ở phụ nữ có thể kể kể đến như rong kinh rong huyết, tắc kinh hay thậm trí là đau bụng kinh. Từ khi bắt đầu tuổi dậy thì thì vấn đề kinh nguyệt đã được các bạn nữ quan tâm. Vậy thì triệu chứng hay gặp, cách điều trị từng mặt bệnh trên như thế nào? Mời bạn đọc tham khảo bài viết dưới đây. Bài viết được tham khảo bởi Bác sĩ Dương Nguyễn – Bác sĩ chuyên khoa phụ khoa phòng khám Đông y Tuệ Y Đường.
I.THỐNG KINH
1. Khái niệm
Cùng trả lời câu hỏi: “Thống kinh là gì?”
Thống kinh xảy ra khi trứng đã rụng nhưng không gặp tinh trùng và được được thụ tinh thì niêm mạc tử cung sẽ bong ra và được tống máu ra ngoài là máu kinh. Cùng với sự điều khiển của các loại hoocmon sinh dục nữ, quá trình tống máu ra ngoài ảnh hưởng trực tiếp đến cơ tử cung, buồng trứng, âm đạo, vú, hệ thống thần kinh nội mạc.
Do đó, khi đến ngày “đèn đỏ” phụ nữ sẽ cảm nhận một cơn đau xuất hiện ở bụng dưới, đau lên ngực kèm theo một số triệu chứng khó thở, căng cứng vú, đau lan xuống đùi và bộ phận sinh dục, đôi lúc có đi kèm rối loạn tiêu hóa, đau lung, thay đổi cảm xúc tâm sinh lý,…Những triệu chứng khó chịu trên được gọi là thống kinh ( đau bụng kinh).
2. Phân loại thống kinh
Từ nhiều năm nay, người ta đã chia thống kinh làm hai loại là: Thống kinh nguyên phát và thống kinh thứ phát
2.1. Thống kinh nguyên phát
Thống kinh nguyên phát hay thống kinh vô căn là tình trạng đau bụng kinh của chu kì kinh nguyệt có rụng trứng nhưng lại không tìm được bất kì nguyên nhân gây bệnh.
Triệu chứng là đau bụng cảm giác quằn quoại khó chịu cũng có thể đau từng cơn, đau kiểu co rút, lan tỏa ra sau lưng và xuống đùi, đau thường xuất hiện trước ngày kinh kéo dài khoảng vài giờ hoặc vài ngày kèm theo buồn nôn, ngất xỉu, đau đầu có thể sốt.
Nguyên nhân thống kinh được cho là do các lớp cơ thành tử cung co thắt để đẩy máu ra ngoài. Sự co thắt quá mức các cơ bị thiếu oxi và dưỡng chất gây ra đau. Tuy nhiên có nhiều giả thiết do cơ thể bị stress quá mức ( nhất ở tuổi dậy thì) khi chưa có hiểu biết về kinh nguyệt làm cơ thể căng thẳng hoặc chịu ảnh hưởng đau bụng từ những người xung quanh hiện tượng thống kinh xảy ra.
2.2. Thống kinh thứ phát
Thống kinh thứ phát hay còn là thống kinh có nguyên nhân hay do một bài bệnh lý gây tra tình trạng này.
Triệu chứng đau bụng kinh thứ phát thường hioongs như thong kinh vô căn, nó xuất hiện trước kì độ một tuần, cơn đau thường kéo dài cho đến lúc sạch kinh hoặc có teher xuất hiện đột ngột không báo trước. Thống kinh nguyên phát thường xuất hiện ở trong độ tuổỉ dậy thì hoặc những năm đầu xuất hiện kinh nguyệt còn thống kinh thứ phát xuất hiện muộn hơn và sau khi phụ nữ đã trải qua nhiều năm kinh nguyệt. Chính vì thế độ tuổi thống kinh thứ phát xuất hiện độ tuổi khoảng 30-40 tuổi.
Một số nguyên nhân gây thống kinh thứ phát:
- Lạc nội mạc tử cung ở lớp cơ trong tử cung hoặc ngoài tử cung
- U xơ tử cung
- Tư thế bất thường của tử cung
- Sẹo chit hẹp cổ tử cung
- Polyp cổ tử cung
Để chẩn đoán được thống kinh thứ phát bệnh nhân cần khám chuyên khoa phu khoa để các bác sĩ tư vấn và đưa ra các chỉ định về cận lâm sàng để có chẩn đoán xác định nhất và đưa ra hướng điều trị cụ thể.
3. Điều trị
3.1. Nguyên tắc điều trị
- Các thuốc chống viêm không có steroid (Nsaid)
- Thuốc tránh thai nội tiết thường xuyên
- Điều trị các bệnh lý nền ( khi xác định được bệnh lý có thể điều trị được bằng nhiều phương pháp khác)
3.2. Thống kinh nguyên phát
Đối với thống kinh nguyên phát các bạn gái mới có kinh lần đầu cần trang bị cho mình kiến thức và tâm lý vững vàng để hiểu được vấn đề đau bụng kinh không phải là tình trạng bệnh lý mà chỉ là hiện tượng bình thường khi tới kì.
Để khắc phục tình trạng thống kinh có thể áp dụng một số phương pháp sau:
- Chườm ấm bụng dưới
- Xoa bóp nhẹ nhàng, thư giãn nghỉ ngơi, ăn đủ chất, uống đủ nước
- Bổ sung các loại thực phẩm giàu magie, kẽm, acid béo omega-3, vitamin nhóm B, vitamin E
- Bên cạnh đó cần rèn luyện thể dục thể thao, lối sống sinh hoạt năng động tích cực để phòng ngừa đau bụng cho chu kì tiếp theo
- Tuyệt đối không được sử dụng rượu bia, thước lá, chất kích thích, chất gây nghiện,… khi sử dụng sẽ làm cơn đau kéo dài hơn.
Đón đọc: ĐAU BỤNG KINH – XOA DỊU CƠN ĐAU
3.3. Thống kinh thứ phát
Đối với tình trạng thống kinh thứ phát có thể để biết được cụ thể nguyên nhân gây đau bụng cần phải thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và ddieuf trị trệt để nguyên nhân. Một số nhóm thuốc hay dung điều trị thống kinh thứ phát:
- Giảm đau chống viêm Non-Steroid:
Uống ngay khi có kinh và uống khoảng 2-3 ngày như Ibuprofen, Naproxen,…Nó có tác dụng ức chế sản xuất prostaglandin làm giảm co thắt tử cung giảm đau
Uống Paracetamol 500mg để giảm đau trong trường hợp thống kinh mức độ nhẹ, tuy nhiên nó không ức chế sản xuất prostaglandin.
- Thuốc tránh thai:
Thuốc tránh thai cơ chế ức chế rụng trứng và giảm lượng prostaglandin trong máu dẫn đến giảm đau bụng kinh.
Tuy nhiên khi dụng thuốc tránh thai, cần được bác sĩ chuyên khoa tư vấn khám và tư vấn sử dụng thuốc.sử dụng cần được bác sĩ chuyên khoa thăm khám tư vấn
- Thảo dược:
Ích mẫu, Củ ấu, Ngải cứu theo dân gian các bà các mẹ thường dử dụng có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, lưu thông khí huyết, giảm đau bụng kinh,…
Thường dùng trước kinh 2 – 3 ngày
II. RONG KINH RONG HUYẾT
1. Khái niệm
Một chu kì kinh nguyệt bình thường thường kéo dài từ 5-7 ngày. Rong kinh là hiện tượng hành kinh đi đúng chu kỳ kinh nguyệt nhưng thời gian có kinh bất thường kéo dài trên 7 ngày. Lượng máu kinh ra nhiều hơn khoảng 80ml – 100ml/ chu kì ( bình thường lượng máu kinh khoảng 50-80ml/ chu kì). Tình trạng này có thể đi kèm với những cơn đau bụng kinh dữ dội ở phần bụng dưới khiến chị em cảm thấy mệt mỏi, khó chịu. Máu thường có màu đỏ sẫm, kèm các tế bào chết ở niêm mạc âm đạo và tử cung bị bong tróc.
2. Dấu hiệu rong kinh
– Có kinh thường kéo dài trên 7 ngày.
– Lượng kinh ra nhiều trong kỳ kinh nguyệt, cụ thể là bạn phải thay băng vệ sinh mỗi giờ một lần do xuất huyết và tiếp diễn liên tục trong nhiều giờ.
– Về ban đêm, lượng máu kinh vẫn thường ra nhiều
– Người mệt mỏi, hay thở dốc, có những triệu chứng của thiếu máu nếu như rong kinh kèm theo cường kinh trong thời gian dài.
– Máu kinh đóng thành từng cục lớn do lớp niêm mạc âm đạo bị bong tróc
– Bị đau bụng dưới.
3. Nguyên nhân rong kinh rong huyết
Trước kia người ta cho rằng, rong kinh rong huyết là do cường Estrogen làm niêm mạc tử cung quá sản. Ngày nay, Estrogen có thể bình thường nhưng lượng FSH và LH không đầy đủ để kích thích buồng trứng làm rối loạn hoạt động vùng dưới đồi . Thương là giai đoạn hoàng thể kem phát triển hoặc không phóng noãn, không có giai đoan hoàng thể. Bên cạnh đó còn có thể kết hợp với một số bệnh khác như U xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, polyp tử cung, đặt vòng tránh thai, dung một số thốc,…
4. Điều trị
Để điều trị rong kinh bác sĩ cần hỏi rõ nguyện vọng và nhu cầu có con của chị em phụ nữ
Bước đầu để cải thiện tình trạng rong kinh bác sĩ chỉ định dùng thuốc. Các loại ưu tiên à thuốc tránh thai, thuốc giảm đau – chống viêm không steroid (NSAID), Thuốc bổ sung hoocmon Progesterone hoặc bổ sung sắt phòng chống thiếu máu.
Nếu điều trị bằng thuốc thất bại thì bác sĩ chỉ định phẫu thuật. Các thủ thuật có thể điều trị là nong nạo tử cung, cắt đốt nội mạc tử cung, cắt bỏ tử cung,… Những thủ thuật này có thể gây vô sinh do đó chỉ áp dụng với phụ nữa đã nhiều tuổi hoặc không có nhu cầu sinh con.
Tùy tình trạng và nguyên nhân gây bệnh khác nhau nên chị em phu nữ nên đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa Phụ khoa uy tín để được thăm khám kĩ càng và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.
III. VÔ KINH
1. Khái niệm
Vô kinh là hiện tượng hiện tượng người phụ nữ không có kinh nguyệt liên tục tối thiểu trong vòng 7 tháng hoặc bị mất kinh vinh viễn do những rối loạn chức năng ở vùng dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng, tử cung và âm đạo.
2. Phân loại vô kinh
Vô kinh dược chia làm 2 loại: Vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát
Vô kinh nguyên phát: Là sự suy giảm kinh nguyệt xảy ra ở tuổi 15, khi nữ giới bắt đầu vào giai đoạn dậy thì nhưng cơ thể lại không có bất kì dấu hiệu hay hiện tượng phát triển nào như vú thay đổi kích thước tăng trưởng nhanh chóng khi 13 tuổi, không có hành kinh.
Vô kinh thứ phát: Là tình trạng mất kinh nguyệt kéo dài mà lại không có dấu hiệu mang thai, bệnh nhân có chu kì kinh nguyệt đầu thường mất kinh trong 3 tháng, hoặc mất hơn 7 tháng đối với bệnh nhân chu kì kinh không đều.
3. Nguyên nhân gây vô kinh
3.1. Vô kinh nguyên phát
- Tổn thương buồng trứng ở nữ giới
- Rối loạn các hoocmon tiết ra ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên
- Cơ quan sinh dục có vấn đề bất thường như không có tử cung, không có buồng trứng, hoặc có trường hợp có buồng trứng nhưng lại không có âm đạo, màng trinh bịt kín âm đạo
3.2. Vô kinh thứ phát
- Suy buồng trứng sớm ở phụ nữ
- Cơ thể thiếu hụt dinh dưỡng, giảm cân quá mức không khoa học: làm cơ thể mệt mỏi gián đoạn những chức năng nội tiết trong cơ thể làm quá trình rụng trứng gián đoạn hoặc dừng hẳn.
- Đời sống sinh hoạt có nhiều muộn phiền, áp lực công việc làm bệnh nhân u uất trầm cảm, stress tạm thời làm chức năng vùng dưới đồi bị thay đổi sự kiểm soát bài tiết các hoocmon bị rối loạn dẫn đến chu kì kinh nguyệt bị thay đổi, quá trnhf rụng trứng dừng lại.
- Sử dụng các loại thuốc sau có thể bị vô kinh thứ phát: thuốc tránh thai, thuốc an thần, thuốc hóa trị trong điều trị ưng thư, thuốc trầm cảm, thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc dị ứng.
- Vận động quá sức cho phép của cơ thể
- Đau ốm liên tục và kéo dài
- Tăng cân đột ngột, béo phì cũng dẫn đến vô kinh
- Các vấn đè liên quan đến các yếu tố bài tiết hoocmon như tuyến yên, tuyến giáp
- U nang buồng trứng
- Tiền sử phẫu thuật tử cung để lại sẹo
4.Triệu chứng vô kinh
- Những dấu hiệu sau có thể nghĩ tới vô kinh:
- Mất kinh liên tục bất thường nếu không có dấu hiệu có thai, hơn 3 tháng đối với nữ có chu kì kinh nguyệt đều, hơn 6-7 tháng với nữ giới chu kì kinh nguyệt không đều
- Nữ giới khi đến 15 tuổi mà chưa có kinh nguyệt
- Sự tăng trưởng bất thường về số lượng long trên cơ thể
- Gặp vấn đề trong việc giữ thăng bằng và giảm thị lực
- Tiết dịch ở núm vú mặc dù chưa có con
- Rụng tóc, da khô
- Đau hông vùng xương chậu
- Đau đầu, mệt mỏi
- Tăng cân bất thường
5. Chẩn đoán vô kinh
5.1 Chẩn đoán vô kinh thứ phát
- Đầu tiên cần loại trừ mang thai bằng xét nghiệm hCG nước tiểu hoặc Beta hCG huyết thanh
- Khai thác bệnh nhân để tìm nguyên nhân vô kinh: bệnh nhân có đang bị stress, thay đổi cân nặng, mất cân bằng trong chế độ ăn uống, luyện tập thể thao quá mức hay không ? Bệnh nhân có đang sử dụng thuốc gây vô kinh hay không ( thuốc tránh thai, thuốc an thần…). Bệnh nhân có tiền sử nạo phá thai, viêm niêm mạc tử cung không?
Trên lâm sàng, bệnh nhân mắc chứng vô kinh thứ phát có các đặc điểm như:
- Chỉ số BMI< 18.5 kg/m² kèm theo các thay đổi bất thường trong chế độ ăn uống, các bệnh lý toàn thân gây sút cân nhanh chóng thì nghĩ đến vô kinh do nguyên nhân vùng dưới đồi gây nên.
- Chỉ số BMI > 30 kg/m² nghĩ đến vô kinh do buồng trứng đa nang.
- Tình trạng lông rậm, mụn trứng cá ở bệnh nhân.
- Bệnh nhân có những dấu hiệu chèn ép thần kinh do u vùng hố yên như đau đầu, nhìn mờ, chán ăn, tiểu tiện nhiều hơn bình thường.
- Bệnh nhân có các dấu hiệu suy buồng trứng như bốc hỏa, khô âm đạo.
- Triệu chứng vú có tiết sữa bất thường mặc dù chưa sinh con.
Về cận lâm sàng, cần làm các xét nghiệm sau để củng cố chẩn đoán vô kinh thứ phát:
- Nồng độ prolactin máu: nếu nồng độ này cao có thể do nguyên nhân suy giáp. Cần chụp thêm MRI hố yên để tìm các u tuyến yên, u vùng hố yên.
- Nồng độ FSH: nếu cao có thể do nguyên nhân suy buồng trứng sớm, cần làm nhiễm sắc đồ để tìm hội chứng Turner. Nếu nồng độ FSH trong giới hạn bình thường hoặc thấp kèm theo estrogen thấp sẽ nghĩ nhiều đến nguyên nhân suy vùng dưới đồi thứ phát.
- Nồng độ TSH máu.
- Định lượng testosterone máu và DHED-S nếu nghi ngờ có cường androgen trên bệnh nhân.
- Nồng độ androgen máu cao cùng với các biểu hiện lâm sàng giúp chẩn đoán buồng trứng đa nang ở bệnh nhân hoặc khối u tiết androgen từ buồng trứng và tuyến thượng thận.
5.2. Chẩn đoán vô kinh nguyên phát
Khai thác thông tin từ bệnh nhân: bệnh nhân đã dậy thì hoàn toàn chưa ? Gia đình bệnh nhân có thành viên nào dậy thì muộn hay không ? Thời kỳ sơ sinh và lúc nhỏ của bệnh nhân, xem xét cường tuyến thượng thận bẩm sinh. Có sự thay đổi chế độ ăn uống, sinh hoạt, tập luyện hay có sử dụng thuốc gây vô kinh.
Trên lâm sàng bệnh nhân có:
- Những bất thường trong phát triển vú.
- Bộ phận sinh dục của bệnh nhân có những vấn đề về kích thước âm vật, sự phát triển lông mu, màng trinh có lỗ thủng không, có cổ tử cung, buồng trứng không ?
- Mụn trứng cá
- Các biểu hiện của hội chứng Turner.
Cận lâm sàng cần làm những xét nghiệm sau:
- Siêu âm để phát hiện tắc nghẽn đường đi của kinh nguyệt.
- Định lượng testosterone và làm karyotype để phân biệt loạn sản ống Muller và bất thường nhiễm sắc thể nếu bệnh nhân không có tử cung.
- Đối với bệnh nhân có tử cung, tìm những dấu hiệu loạn sản ống Muller và màng trinh kín, có hay không vách ngăn âm đạo. Làm xét nghiệm hCG, FSH, các hormone để loại trừ thai nghén và tìm nguyên nhân gây vô kinh thứ phát như trên.
6. Điều trị vô kinh
Lựa chọn phương pháp điều trị vô kinh phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh:
- Ăn kiêng và tập thể dục giảm cân được thực hiện đối với vô kinh do béo phì.
- Ăn chế độ dinh dưỡng để tăng cân đối với vô kinh do giảm cân quá mức.
- Giảm muộn phiền, căng thẳng.
- Có chế độ luyện tập hợp lý, không quá mức.
- Điều trị hormon thay thế theo chỉ định của bác sĩ đối với những bệnh nhân vô kinh do suy buồng trứng sớm.
- Đối với vô kinh do buồng trứng đa nang, việc điều trị phụ thuộc nhu cầu bệnh nhân và ngăn ngừa các biến chứng về sau như quá sản nội mạc tử cung, béo phì, rối loạn chuyển hóa. Các chỉ định điều trị đối với vô kinh do buồng trứng đa nang là giảm cân bằng cách ăn kiêng và tập thể dục, sử dụng các loại thuốc như metformin trị tiểu đường.
- Phẫu thuật đối với bệnh nhân có nhiễm sắc thể Y hoặc có những tổn thương sinh dục nhằm phục hồi hoặc tạo hình âm đạo để máu kinh thoát ra. Các phẫu thuật có thể tiến hành như: phẫu thuật loại bỏ mô sẹo trong tử cung, phẫu thuật loại bỏ khối u lành tính tuyến yên.
- Ngoài ra, phụ nữ cùng cần khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt là khám phụ khoa để kịp thời phát hiện.
