Xà sàng tử là vị thuốc Đông y có rất nhiều công dụng và thường dùng trong các thang điều trị viêm nhiễm phụ khoa, suy giảm chức năng sinh dục tại phòng khám Tuệ Y Đường. Vậy vì sao Xà sàng tử lại được sử dụng nhiều như thế? Và tác dụng chính của Xà sàng tử là gì?
Mời bạn đọc tìm hiểu bài viết ngày hôm nay.
1. Đại cương
Xà sàng tử được xếp vào nhóm thuốc điều trị các bệnh ngoài da, sát trùng, viêm nhiễm phụ khoa, chống ngứa, tăng cường chức năng sinh dục ở cả hai giới.
Xà là rắn, sàng là giường. Xà sàng tử là giường nằm của rắn. Mà rắn chỉ chọn chỗ khô ráo để nằm. Do vậy vị thuốc này để chữa những bệnh viêm nhiễm, lở loét. Và đặc biệt là các bệnh viêm âm đạo, viêm lộ tuyến. Những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng viêm phụ khoa nói chung là E.coli, Trùng roi, Nấm…
Ngoài những tác dụng chữa lở loét, viêm nhiễm, Xà sàng có công dụng cường dương ở nam giới rất tốt.
Theo một số kết quả nghiên cứu dược lý hiện tại thì Xà sàng tử có công dụng như gần tương đương như một nội tiết tố nam (Testosteron); còn đối với nữ thì tác dụng làm tăng kích thước tử cung và buồng trứng.
Một số nghiên cứu khác cho thấy, không chỉ có những tác dụng trên mà Xà sàng có công dụng với một số bệnh khác như: Rối loạn nhịp tim, điều chỉnh huyết áp, cắt cơn hen, nâng cao thể trạng, tăng cường hệ thống miễn dịch, chống dị ứng, cải thiện tình trạng suy giảm trí nhớ,….
2. Đặc điểm
Cây xà sàng thường phân bố rộng ở khắp bờ bãi ven sông, những khoảng đất trống, hay các ruộng hoang.
Về mặt thực vật, xà sàng có tên khoa học là Cnidium monnieri L. Một số tên gọi khác như giần sàng, xà túc, xà mễ. Xà sàng có hoa thuộc họ cây Hoa Tán, sống hoang dại được tìm thấy nhiều ở miền Bắc nước ta khu vực Nghệ An trở ra.
Thân cây cao từ 0,4 – 1 mét. Là loại cây thân cỏ mềm, thân mọc đứng, phân nhánh, có vạch dọc theo thân. Lá sẻ có nhiều lá nhỏ như hình lông chim, bẹn ngắn ôm vào thân, mọc so le nhau. Hoa nhỏ màu trắng, hoa có nhiều hoa nhỏ liti, mọc thành tán kép, cuống hoa dài hơn cuống lá. Cụm hoa nhìn từ trên xuống, giống như cái giần hay cái sàng, nên cây còn có tên là giần sàng. Quả nhỏ, hình bầu dục, hơi dẹt có các khía màu nâu nhạt; vì quả rất nhỏ, và dài khoảng 2 – 5mm, nên dân gian thường gọi là “hạt”.
3. Thu hái, bào chế, bảo quản
Bộ phận dùng làm thuốc là quả cây Xà sàng (hạt) khô, loại dược liệu này có tên là gọi Xà sàng tử (tên khoa học là Fructus Cnidii).
Thu hái: Quả xà sàng xuất hiện khi hoa tàn tiêu biến đi, lúc chín chuyển sang màu nâu, lúc này dược chất trong quả (hạt) là lớn nhất thì sẽ được thu hái. Thời điểm thu hái thường là vào khoảng tháng 6 – 8.
Bào chế: Người ta sẽ cắt lấy toàn thân cây, cắt sát gốc đem về phơi khô. Sau khi khô sẽ đập để lấy quả rơi ra, nhặt bỏ sạch tạp chất lẫn trong quả, đem phơi thêm vài nắng nữa cho đến khi quả khô hoàn toàn ta thu được dược liệu xà sàng tử. Xà sàng tử sau khi phơi khô có thể dùng trực tiếp
Bảo quản: Dược liệu được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh để dính nước, không khí ẩm thấp sẽ là điều kiện làm cho nấm mốc sinh sôi phát triển làm ảnh hưởng đến chất lượng thuốc khi sử dụng.
4. Đặc điểm theo YHCT
- Tính vị: Vị cay hơi đắng nhẹ; Tính bình
- Quy kinh Xà sàng tử đi vào 2 kinh là: Kinh thận và Kinh tam tiêu
- Công năng chủ trị: Cường dương ích thận, khu phong, táo thấp. Dùng để trị chứng liệt dương, chữa ẩm ngứa cơ quan sinh dục, chàm ngứa, hàn thấp đới hạ, đau lưng do tê thấp, thân yếu dương nuy, phụ nữ tử cung lạnh khó thụ thai, khí hư bạch đới.
5. Công dụng chữa bệnh của xà sàng tử
Kinh nghiệm thực tế lâm sàng được tham vấn bởi bác sĩ Đoàn Dung – Bác sĩ chuyên môn Da liễu – Phụ khoa tại phòng khám Tuệ Y Đường: Kết hợp Xà sàng tử phối ngũ với Thục địa, Sơn thù du, Thỏ ty tử, Đồng tật lê, Nhục quế, Dâm dương hoắc, theo nguyên tắc biện chứng luận trị, có thể mang lại hiệu quả trị liệu tương đối tốt với những chứng bệnh liên quan tới chức năng sinh sản, sinh dục, ở cả nam giới và nữ giới.
Cách sử dụng xà sàng tử:
- Sắc uống nguyên độc vị
- Phối hợp với các dược liệu khác tán bột tẩm mật hoặc rượu làm viên hoàn
- Ngâm rượu uống
- Nấu nước thuốc dùng lau bôi ngoài da
6. Một số bài thuốc hay có chưa Xà sàng tử
-
Âm đạo hay bộ phận sinh dục lở ngứa:
Xà sàng tử 30g, Bạch phàn 6g; sắc nước rửa bài thuốc nằm trong cuốn “Tần Hồ tập giản phương” – Lý Thời Trân.
-
Chữa viêm âm đạo do trùng roi:
Thành phần: Xà sàng tử 30g, Hoàng bá 9g
Cách dùng: Tán thành bột mịn, trộn với glycerogelatin làm thành viên khoảng 2g (mỗi thỏi nặng 2g); mỗi ngày đặt 1 thỏi vào âm đạo (“Trung thảo dược tân y liệu pháp tư liệu tuyển biên”).
-
Nam giới liệt dương
Thành phần: Xà sàng tử, Ngũ vị tử, Thỏ ty tử liều lượng bằng nhau
Cách dùng: Nghiền bột mịn, thêm mật làm hoàn viên bằng cỡ hạt ngô; ngày uống 2 lần, mỗi lần 5-7g.
-
Nam giới khó cương dương, nữ giới khó thụ thai
Thành phần: Xà sàng tử 10g, Dâm dương hoắc 8g, Sơn thù 10g, Tiểu hồi hương 2g.
Cách dùng: Thêm 600ml nước, sắc đến khi cạn còn 200ml, chia ra 3 lần uống trong ngày.
Hoặc: Xà sàng tử 12g, Ba kích 12g, Ngũ vị tử 8g, Phá cố chỉ 8g, Nhục quế 8g; Nghiền tất cả thành bột mịn, thêm mật làm thành viên hoàn, mỗi ngày uống 24g, có thể lấy Dây tơ hồng (sao vàng) 30g sắc chung với các vị trên uống ngày 2 lần.
-
Ngọc hành sưng to như dùi trống
Xà sàng tử tán thành bột mịn, hòa với lòng trắng trứng gà, đắp vào chỗ sưng đau, khô lại đắp thứ mới (“Nam dược thần hiệu” – Tuệ Tĩnh).
Mời đọc Đại Danh Y Thiền Sư Tuệ Tĩnh
-
Chàm, viêm da
Thành phần: lấy nguyên Xà sàng tử 60g,
Hoặc dùng xà sàng tử, Kinh giới, Phòng phong, Đẳng sâm lượng đều nhau khoảng 15g.
Cách dùng: Sắc lấy nước, tẩm nước sắc đó vào bông gạc rồi đắp lên vùng da bị chàm hoặc viêm nhiễm.
7. Một số bài cổ phương bổ thận tráng dương có Xà sàng tử
-
Ngũ tử hoàn:
Thành phần: Xà sàng tử (bỏ vỏ, sao), Ích trí nhân, Cửu tử (sao), Tiểu hồi hương (sao), Thỏ ty tử (chưng rượu). Các vị thuốc lượng bằng nhau, tán thành bột mịn, trộn với rượu làm hoàn. Mỗi lần uống 12g với rượu ấm.
Công dụng: Ôn bổ thận dương, cố tinh, chỉ di, trị tiểu nhiều, tiểu không tự chủ, tiểu đục.
-
Phụ tử hoàn:
Thành phần: Xà sàng tử 80g, Chung nhũ phấn 80g, Phụ tử (nướng, bỏ vỏ, cuống) 80g, Thỏ ty tử (ngâm cùng rượu trắng trong 3 ngày) 80g, Lộc nhung (làm sạch bỏ lông, rửa cùng giấm, nướng vàng đều) 40g, Nhục thung dung (tẩm rượu bớt mùi, bỏ vỏ, nướng khô sém) 80g.
Các vị thuốc tán bột, trộn với mật làm hoàn. Mỗi lần uống 12g với rượu ấm.
Tác dụng: Ôn bổ thận dương, trị thận tạng suy yếu, dương muốn tuyệt, tay chân rất lạnh.
-
Thạch chung nhũ hoàn:
Thành phần: Thạch chung nhũ 30g, Thỏ ty tử (tẩm rượu trắng) 30g, Xà sàng tử (phơi khô) 30g, Ô đầu (nướng, bỏ vỏ, núm) 30g, Tỷ giải 30g, Hoàng kỳ 30g, Tục đoạn 30g, Ngũ vị tử (sao đen) 30g.
Các vị thuốc nghiền thành bột, thêm rượu làm viên hoàn. Ngày uống 16 – 30g với rượu.
Tác dụng: Bổ thận tráng dương, làm mạnh lưng, mạnh xương cốt, trị thận bị hư tổn, xương yếu kém, đứng ngồi không có sức, trống ngực hụt hơi, lưng và cột sống đau.
-
Nhục thung dung tán:
Thành phần: Lộc nhung 80g, Thiên hùng 40g, Thạch long nhục 40g, Chung nhũ phấn 80g, Nhục thung dung 80g, Viễn chí 40g, Thỏ ty tử 60g, Tục đoạn 40g, Xà sàng tử 40g.
Các vị thuốc tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 8g, uống chung rượu ấm.
Tác dụng: Bổ thận, Tráng dương, Ích tinh tủy, trị thận hư tổn, tinh khí suy kiệt, liệt dương.
8. Lưu Ý
- Xà sàng tử tính hơi độc.
- Cần bào chế dược liệu đúng cách để loại bỏ gần như hết độc tố và vẫn giữ được dược chất nguyên vẹn.
- Vì tính hơi độc nên phải sử dụng đúng mục đích, đủ liều lượng mới đem lại kết quả điều trị tốt.
- Khi dung Xà sàng cần có sự giám sát của bác sĩ , thầy thuốc đông y trong suốt quá trình điều trị nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
Bạn đọc có bất kì vấn đề về da liễu, phụ khoa, nam khoa, cơ xương khớp gọi ngay hotline: 0789503555 để được các bác sĩ tư vấn và hỗ trợ.
