Y học hiện đại gọi là bệnh áp-xe tuyến vú. Tuyến vú bị tắc nghẽn, sữa ứ đọng cộng thêm điều kiện vệ sinh thiếu sạch sẽ hoặc do trẻ bú làm tổn thương đầu vú dẫn đến viêm tuyến vú. Bệnh tiến triển nhanh kèm theo phát nóng, phát sốt, bầu vú sưng to, sờ nắn thấy có cục kết rắn, sưng, nóng, đỏ, đau và sau có thể mưng mủ. Dân gian thường gọi lên “cái vú” chỉ chứng nhọt độc ở đầu vú.
Y học cổ truyền dựa vào nguyên nhân và thời gian mắc bệnh khác nhau mà có tên khác nhau. Nếu mọc vào thời kỳ thai nghén thì gọi là Nội Xúy Nhũ Ung, nếu mọc vào thời kỳ cho con bú thì gọi là Ngoại Xúy Nhũ Ung. Bệnh phát sinh nhiều vào thời kỳ cho con bú, và gặp nhiều ở những bà mẹ sinh con đầu lòng, và phần lớn vào thời kỳ sau sanh 3-4 tuần. Đặc điểm của bệnh là bầu vú sưng nóng đau, toàn thân sốt sợ rét, đau đầu mình.
YHCT gọi là: Nhũ Ung, Suy Nhũ, Đố Nhũ, Nãi Tiết, Ngoại Suy, Nội Suy, Tắc Tia Sữa, Lên Cái Vú.
Nguyên Nhân
- Sữa Ứ Đọng : Do trẻ bú không hết hoặc do mẹ thiếu kinh nghiệm khiến cho lạc mạch ở vú bị bế tắc, sinh nhiệt mà thành nhũ ung.
- Can Khí Uất Trệ : tinh thần không thư thái làm cho Can khí uất kết ảnh hưởng đến chức năng vận hóa của tỳ, sữa ứ đọng hoá thành ung.
- Vị Nhiệt Ngưng Trệ : theo học thuyết kinh lạc thì kinh Dương minh Vị chủ bầu vú. Sữa là do khí huyết sinh hóa thành. Ăn uống thất thường gây tổn thương Tỳ Vị, Vị bị nhiệt ủng trệ, nhiệt tích tại nhũ lạc, nhũ lạc mất tuyên thông sinh vú sưng đau mà thành nhũ ung.
- Nhiễm Độc Tà : Do sau khi sinh, cơ thể suy nhược, dễ nhiễm độc tà xâm nhập nhũ lạc gây bệnh.
Trường hợp nhọt vú mới phát dùng một trong các bài:
– Trích cam thảo 12g sắc đặc uống, kết hợp với hút sữa nơi núm vú bị đau, vài lần sẽ khỏi.
– Bồ công anh 40g, dây kim ngân 80g, bỏ vào ấm đất đun lấy một bát nước thật đặc rồi uống.
– Bồ công anh, thiên hoa phấn, liên kiều, bối mẫu. 4 vị đồng lượng 4g, thanh bì 6g, sắc uống.
Khi nhọt mọc ở vú sưng đau, có thể dùng thuốc bôi trực tiếp vào đầu vú:
– Đan sâm 80g, thược dược 80g, tán thành bột rồi ngâm dấm một đêm, dùng 200g mỡ lợn đổ thuốc vào nấu thành cao, lọc bỏ bã. Dùng cao thuốc này bôi vào vú ngày 2-3 lần.
– Chi ma (hạt vừng) sao đen, nghiền nhỏ trộn với dầu hoả thành bột nhão, bôi vào vú.
– Xạ can, huyền thảo bằng lượng tán thành bột hoà thêm một ít mật, bôi vào chỗ đau.
– Hoàng liên 10g, binh lang (hạt cau) 10g, 2 thứ đem tán bột, trộn với lòng trắng trứng gà, bôi vào nơi vú sưng đau, ngày 2-3 lần, liên tục vài ngày.
Trường hợp bị chứng tắc sữa gây nên nhọt vú dùng một trong các bài thuốc sau, kết hợp với xoa bóp nhẹ nhàng nơi bầu vú, nặn sữa ra cho chóng thông.
– Bối mẫu sao vàng tán thành bột, uống mỗi lần 4g, ngày 3 lần hoà với nước sôi.
Hoặc dùng bài: Bồ hoàng cả cây, cả lá giã nát đắp lên vú rồi đem sắc lấy nước uống.
Các phương thuốc dùng uống
– Hải kim sa (bòng bong) 20g, sắc khoảng một bát với một phần nước, một phần rượu, lấy khoảng nửa bát đem uống.
– Thảo quyết minh 30-100g tuỳ mức độ nặng nhẹ, sản phụ khoẻ hay yếu dùng lượng phù hợp, sắc uống, ngày một thang liên tục 3- 5 thang.
Bồ công anh phối hợp với nhiều vị thuốc trị chứng nhũ ung.
Nếu nhọt vú đã vỡ mủ cho uống thang:
– Ngân hoa 15g, bạch chỉ 12g, lệ chi hạch 15g, đương quy 15g, liên kiều 10g, quất hạch 15g, bồ công anh 15g, lộc giác sương 15g, tạo giác thích 30g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 phần, uống trong ngày.
– Hoặc: Bồ công anh 15g, ngân hoa 10g, xuyên sơn giáp 10g, ngưu bàng 10g, xích thược 5g, vương bất lưu hành 15g, liên kiều 10g, sài hồ 5g, sinh địa 10g, cam thảo 5g. Sắc uống ngày 1 thang liên tục 3-5 thang.
– Nếu người bệnh khí hư gia: đảng sâm, hoàng kỳ mỗi thứ 10g.
– Đau nhiều gia: nhũ hương 5g, một dược 5g.
– Nóng nhiều khát nước thêm hoàng cầm 10g, thiên hoa phấn 10g, chi tử 10g.
Trường hợp mưng mủ lâu không khỏi dùng: toàn qua lâu (vỏ và hạt quả) 30g, thiên hoa phấn, hoàng cầm, liên kiều, thanh bì, tạo giác thích, ngưu bàng tử, sài hồ, chi tử, trần bì mỗi thứ 9g; kim ngân hoa 30g; bồ công anh 25g; xích thược 10g; sinh cam thảo 5g. Sắc uống, ngày 1 thang, chia 3 phần, uống trong ngày.
Lưu ý: Để phòng bệnh thai phụ phải luôn chú ý giữ gìn vệ sinh bầu vú; cần lau, rửa sạch sẽ trước và sau khi cho con bú. Ngoài ra thai phụ cần quan tâm tới chế độ dinh dưỡng, sống vui vẻ, lạc quan, vệ sinh môi trường sống gọn gàng, sạch sẽ, thoáng mát, tránh ẩm thấp.
Phòng Khám đông y Tuệ Y Đường – Chúc quý bệnh nhân sớm lành bệnh !
