Rụng tóc sau sinh là tình trạng rất phổ biến ở phụ nữ, đặc biệt trong 3–6 tháng đầu sau khi sinh nở. Có người rụng nhẹ như rụng theo mảng nhỏ, nhưng nhiều mẹ lại rụng ồ ạt từng nắm khiến tóc thưa hẳn đi, trông kém tự tin và vô cùng lo lắng.
Với góc nhìn của Y học cổ truyền (YHCT), rụng tóc sau sinh không đơn thuần là vấn đề thẩm mỹ mà phản ánh tình trạng khí – huyết – tạng phủ suy yếu sau quá trình sinh nở.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguyên nhân – biểu hiện – cách chăm sóc – điều trị theo YHCT dưới sự tham vấn của Bác sĩ chuyên khoa II Trần Thị Thu Huyền – trưởng khoa khám bệnh Phòng khám Đông y Tuệ Y Đường.
1. Rụng tóc sau sinh là gì? Có nguy hiểm không?
Rụng tóc sau sinh (postpartum hair loss) là tình trạng tóc rụng nhiều sau khi sinh khoảng 2–4 tháng. Đây là phản ứng sinh lý thường gặp, do sự thay đổi nội tiết tố và sự suy nhược của cơ thể sau quá trình mang thai – sinh nở.
Hầu hết các trường hợp không nguy hiểm, nhưng nếu kéo dài trên 12 tháng hoặc rụng theo từng mảng lớn để lộ da đầu, đó có thể là dấu hiệu của:
- Thiếu máu sau sinh
- Nhiễm trùng da đầu
- Dương khí hư suy
- Tắc nghẽn huyết mạch
- Rối loạn tuyến giáp
- Stress – trầm cảm sau sinh
Trong YHCT, đây là biểu hiện của can huyết hư – thận tinh suy – khí huyết không thông, gây tóc khô, yếu và dễ gãy.
2. Nguyên nhân gây rụng tóc sau sinh theo Y học cổ truyền
YHCT cho rằng “Tóc là phần thừa của huyết, thuộc về thận”. Vì vậy, khi sinh con – một quá trình hao tổn khí huyết lớn – cơ thể người mẹ trở nên suy yếu. Những thay đổi này dẫn đến rụng tóc.
2.1. Huyết hư – Can huyết hư
Sinh nở làm tiêu hao lượng huyết lớn. Huyết không đủ để nuôi dưỡng chân tóc → tóc dễ rụng, khô xơ, chẻ ngọn.
Biểu hiện thường gặp:
- Rụng tóc từng đợt, đặc biệt sau gội
- Tóc mảnh, yếu
- Da đầu khô ngứa
- Kèm chóng mặt, hồi hộp, da xanh, mệt mỏi
2.2. Thận hư – Thận tinh kém
Thận tàng tinh, tinh sinh huyết. Thận hư khiến tóc bạc sớm, rụng nhiều, mọc lại chậm.
Dấu hiệu:
- Rụng nhiều về buổi tối
- Lưng gối đau mỏi
- Mất ngủ
- Mệt mỏi toàn thân
- Lạnh tay chân
2.3. Khí huyết ứ trệ do stress
Sau sinh, nhiều mẹ rơi vào stress, mất ngủ, áp lực về con cái – kinh tế – cảm xúc, dẫn đến khí huyết không thông → tóc không được nuôi dưỡng đầy đủ → rụng nhiều.
Triệu chứng kèm theo:
- Căng thẳng
- Dễ cáu gắt
- Đau đầu vùng thái dương
- Mất ngủ
2.4. Ăn uống kém – Tỳ vị hư nhược
Tỳ vị chủ vận hóa thức ăn. Tỳ vị yếu → cơ thể không hấp thu được dưỡng chất → tóc thiếu chất → rụng.
Biểu hiện:
- Chán ăn
- Tiêu hóa kém
- Người mệt mỏi
- Da sạm
2.5. Nhiệt độc – Viêm da đầu
Nếu da đầu có viêm, nhờn, gàu nhiều → “nhiệt độc phạm bì” gây rụng tóc nhiều.
3. Biểu hiện của rụng tóc sau sinh
Một số mẹ sẽ gặp:
3.1. Rụng tóc thành từng nắm
Khi gội đầu hoặc chải, tóc rụng nhiều khiến mẹ giật mình. Đây là tình trạng phổ biến.
3.2. Tóc thưa vùng trán – thái dương
Vùng này rất nhạy cảm với thay đổi nội tiết, nên thường rụng trước tiên.
3.3. Da đầu lộ rõ – tóc mọc chậm
Ngoài rụng, tóc mới mọc lại rất yếu vì khí huyết chưa hồi phục.
3.4. Đi kèm các triệu chứng cơ thể
- Mệt mỏi
- Hoa mắt
- Da khô
- Mất ngủ
- Stress, cáu gắt
Mời bạn đọc cùng tham khảo bài viết: NỘI TIẾT SINH DỤC NỮ – NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT
4. Rụng tóc sau sinh theo Y học hiện đại
Để bài viết cân bằng và khoa học, chúng ta cũng nhắc đến cơ chế theo quan điểm hiện đại:
4.1. Giảm estrogen đột ngột
Sau sinh, estrogen giảm mạnh → tóc chuyển từ giai đoạn phát triển sang giai đoạn rụng hàng loạt.
4.2. Thiếu dinh dưỡng
Thiếu sắt, kẽm, vitamin nhóm B, DHA, protein.
4.3. Căng thẳng – mất ngủ
Ảnh hưởng đến chu kỳ mọc tóc.
4.4. Rối loạn tuyến giáp sau sinh
Nguyên nhân ít gặp nhưng nghiêm trọng hơn.
5. Khi nào rụng tóc sau sinh là bất thường và cần đi khám?
Bạn nên đến khám nếu có các dấu hiệu sau:
- Rụng kéo dài > 12 tháng
- Rụng từng mảng lớn như đồng xu
- Da đầu viêm đỏ, nhiều vảy, có dịch
- Rụng kèm run tay, hồi hộp, sụt cân (nghi tuyến giáp)
- Tóc mọc lại rất chậm hoặc không mọc
6. Điều trị rụng tóc sau sinh theo Y học cổ truyền
Điều trị theo YHCT phải dựa trên nguyên tắc bổ can – dưỡng huyết – bổ thận – kiện tỳ – an thần. Mỗi người sẽ có một thể bệnh khác nhau.
Dưới đây là những hướng điều trị thường dùng:
6.1. Bài thuốc uống theo từng thể bệnh
Thể huyết hư – Can huyết suy
→ Dùng bài thuốc: Bổ huyết dưỡng can
Thường gồm: Đương quy, Thục địa, Hà thủ ô, Bạch thược, Kỷ tử, Đan sâm…
Tác dụng:
- Bổ huyết
- Tăng tuần hoàn da đầu
- Nuôi dưỡng chân tóc
Thể thận hư (thận âm hoặc thận dương)
→ Dùng bài thuốc: Bổ thận – Ích tinh
Thành phần: Thục địa, Sơn thù, Cẩu tích, Ba kích, Kỷ tử, Hà thủ ô…
Giúp:
- Tăng sinh tinh huyết
- Phục hồi năng lượng
- Hạn chế bạc tóc, rụng tóc
Thể khí huyết ứ trệ – stress
→ Dùng bài thuốc: Hoạt huyết – Điều khí – An thần
Thường dùng: Xuyên khung, Hương phụ, Bạch linh, Táo nhân, Viễn chí, Đan sâm…
6.2. Ngoại trị – Gội đầu bằng thảo dược
Các thảo dược hỗ trợ:
- Vỏ bưởi
- Bồ kết
- Lá hương nhu
- Hà thủ ô đỏ
- Sả
- Cỏ mần trầu
Tác dụng:
- Kích thích mọc tóc
- Tăng tuần hoàn
- Làm sạch da đầu
- Giảm gàu – giảm ngứa
6.3. Châm cứu – cứu – bấm huyệt
Các huyệt thường sử dụng:
- Thái dương
- Bách hội
- Phong trì
- Can du
- Thận du
- Tỳ du
- Tam âm giao
Hiệu quả:
- Tăng lưu thông máu lên da đầu
- Giảm stress
- Điều hòa khí huyết
- Tăng chất lượng giấc ngủ
Mời bạn đọc cùng tham khảo bài viết: XUA TAN NỖI LO RỤNG TÓC SAU SINH CỦA CÁC MẸ BỈM SỮA
7. Chăm sóc tóc đúng cách để hạn chế rụng
7.1. Không buộc tóc quá chặt
Làm tóc dễ gãy, rụng.
7.2. Gội đầu bằng nước ấm
Không gội bằng nước lạnh, dễ gây co mạch → rụng nhiều hơn.
7.3. Hạn chế dùng máy sấy nóng
Nhiệt cao làm tóc khô và yếu.
7.4. Massage da đầu mỗi ngày 5–10 phút
Giúp tăng máu lên nuôi dưỡng chân tóc.
7.5. Ngủ đủ giấc
Mẹ nên tranh thủ ngủ khi bé ngủ, tránh thức khuya.
Giúp tăng máu lên nuôi dưỡng chân tóc.
8. Khi nào tóc sẽ mọc lại?
Thông thường:
- 3–6 tháng: tóc bắt đầu ngừng rụng
- 6–12 tháng: tóc con mọc nhiều
- 12–18 tháng: tóc phục hồi như ban đầu
Tuy nhiên, với mẹ bị thận hư – huyết hư, thời gian phục hồi có thể kéo dài hơn.
Mời bạn đọc cùng tham khảo bài viết: CHỮA RỤNG TÓC BẰNG Y HỌC CỔ TRUYỀN
9. Phòng ngừa rụng tóc sau sinh
9.1. Bồi bổ cơ thể từ lúc mang thai
Theo YHCT, phụ nữ mang thai “huyết dưỡng thai”, tức huyết nuôi thai nhi phát triển. Nếu quá trình mang thai kéo dài mà cơ thể không được bồi bổ hợp lý, dễ dẫn đến huyết hư – khí hư, khiến tóc yếu từ sớm.
Một số lưu ý:
- Tăng cường thực phẩm bổ huyết như: thịt đỏ, trứng gà, hạt óc chó, vừng đen, rau xanh đậm.
- Bổ sung thảo dược lành tính (khi có hướng dẫn chuyên môn): Đương quy, Thục địa, Kỷ tử… giúp dưỡng huyết – an thai.
- Giữ tâm lý ổn định, tránh làm việc quá sức để hạn chế hao tổn khí huyết.
Bồi bổ từ thai kỳ là nền tảng quan trọng giúp tóc ít rụng và cơ thể phục hồi nhanh sau sinh.
9.2. Duy trì chế độ ngủ nghỉ khoa học
Giấc ngủ là “thuốc bổ” đối với cơ thể người phụ nữ:
- Ngủ giúp tạng thận phục hồi, từ đó nuôi dưỡng móng – tóc.
- Ngủ đủ giấc giúp khí huyết lưu thông tốt hơn.
- Khi ngủ sâu, cơ thể sản sinh các hormone tăng trưởng cần thiết cho sự tái tạo tóc.
Mẹ bầu và mẹ sau sinh nên:
- Ngủ trước 23 giờ để bảo vệ gan – thận.
- Tránh thức khuya kéo dài làm tiêu hao khí huyết.
- Tận dụng giấc ngủ ngắn trong ngày khi chăm bé.
Một cơ thể được nghỉ ngơi đầy đủ sẽ giảm đáng kể nguy cơ rụng tóc ồ ạt sau sinh.
9.3. Tránh lo âu, căng thẳng
Stress là “kẻ thù” của mái tóc. Khi căng thẳng kéo dài:
- Khí huyết bị ứ trệ, không nuôi dưỡng được chân tóc.
- Hormone căng thẳng tăng cao, khiến chu kỳ phát triển của tóc bị gián đoạn.
- Tóc chuyển nhanh sang giai đoạn rụng.
Để hạn chế stress, mẹ nên:
- Tập thở sâu, yoga nhẹ hoặc thiền 10–15 phút/ngày.
- Chia sẻ công việc chăm bé với chồng hoặc người thân.
- Không đặt áp lực quá lớn vào việc giảm cân sau sinh hay công việc.
- Dành 15–20 phút mỗi ngày chỉ để thư giãn, nghe nhạc hoặc massage da đầu.
Trong YHCT có câu: “Tâm bình khí hòa – khí hòa huyết nhuận – huyết nhuận thì tóc không rụng.” Việc giữ tâm lý ổn định chính là chìa khóa quan trọng.
9.4. Ăn uống đầy đủ các nhóm chất
Dinh dưỡng quyết định 70% sức khỏe của tóc. Mẹ sau sinh cần đảm bảo chế độ ăn đa dạng, cân bằng:
Nhóm giàu protein
Tóc cấu tạo từ keratin – một loại protein. Vì vậy mẹ nên bổ sung:
- Thịt nạc, trứng
- Cá hồi, cá trích
- Các loại đậu, hạt
Nhóm giàu vitamin và khoáng chất
- Vitamin B (tóc mọc nhanh): ngũ cốc, trứng
- Omega-3 (mượt tóc): cá biển, hạt chia
- Sắt (ngừa huyết hư): thịt đỏ, rau xanh đậm
- Kẽm (giảm gãy rụng): hải sản, ngũ cốc nguyên cám
Nhóm rau củ quả tươi
Giúp thanh nhiệt – nhuận huyết – bổ sung chất xơ, rất phù hợp với quan điểm dưỡng sinh của YHCT.
Uống đủ nước
Nước giúp khí huyết lưu thông, hỗ trợ nuôi dưỡng da đầu và chân tóc. Mẹ nên uống 1,8–2,5 lít/ngày, ưu tiên nước ấm.
Một chế độ dinh dưỡng đầy đủ sẽ giúp tóc chắc khỏe ngay từ gốc.
9.5. Không lạm dụng hóa chất lên tóc trước và sau sinh
Trong thai kỳ và giai đoạn nuôi con bằng sữa mẹ, tóc đã yếu đi do thay đổi nội tiết và khí huyết suy giảm. Việc sử dụng hóa chất có thể khiến tình trạng rụng tóc trở nên nghiêm trọng hơn.
Mẹ nên:
- Hạn chế uốn, nhuộm, duỗi trong 6–12 tháng sau sinh.
- Tránh dùng các sản phẩm chứa paraben, silicone, chất tẩy mạnh.
- Không sấy tóc quá nóng hoặc ép tóc bằng nhiệt.
- Ưu tiên dầu gội thảo dược: bồ kết, vỏ bưởi, sả, hương nhu…
Điều này không chỉ giúp bảo vệ sợi tóc mà còn giảm kích ứng da đầu – nguyên nhân khiến tóc rụng nhiều.
10. Kết luận
Rụng tóc sau sinh là tình trạng phổ biến nhưng không phải không thể cải thiện. Trong Y học cổ truyền, đây là kết quả của sự suy yếu khí – huyết – thận – can sau quá trình sinh nở. Điều trị cần tập trung vào:
- Bổ huyết – dưỡng can
- Bổ thận – ích tinh
- Kiện tỳ – nâng đỡ thể trạng
- Giảm stress – an thần
- Dưỡng tóc từ bên ngoài bằng thảo dược
Nếu được chăm sóc đúng cách, tình trạng rụng tóc sau sinh sẽ được cải thiện, thậm chí tóc còn khỏe và dày hơn trước.
