Zona thần kinh, hay còn gọi là giời leo, là bệnh nhiễm trùng do virus Varicella-zoster gây ra. Đó cũng là loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Đây là bệnh nhiễm trùng do virus được đặc trưng bởi dấu hiệu phát ban da màu đỏ gây đau và rát. Căn bệnh này thường không đe dọa đến tính mạng nhưng có thể gây đau đớn, khó chịu, ảnh hưởng tới cuộc sống hàng ngày của người bệnh.
Thủy đậu và zona do cùng một loại virus gây nên là Herpes virus varicellas, còn gọi là Varicella-Zoster virus (VZV). Thủy đậu là do nhiễm virus tiên phát, sau khi khỏi bệnh, virus không bị tiêu diệt hoàn toàn mà nằm ngủ ở hạch thần kinh cảm giác. Zona được coi là do sự tái hoạt động của VZV khi hệ miễn dịch suy giảm nhất thời, hay các vếu tố khác như: chấn thương, các u ác tính, tia cực tím, tia xạ, dùng các thuốc ức chế miễn dịch, corticoid… Bệnh hay gặp ở người lớn tuổi, người nhiễm các bệnh lý mạn tính, bệnh lý ác tính…
Triệu chứng của bệnh Zona
Tổn thương Zona có đặc điểm thường nằm ở một bên cơ thể với mụn nước, bọng nước thành từng chùm phân bố theo đường đi dây thần kinh, hay gặp ở vùng ngực, đầu mặt cổ và vùng mông đùi. Bệnh được chia làm ba giai đoạn như sau:
- Giai đoạn tiền triệu: đau, dị cảm ở vùng da trước khi xuất hiện thương tổn.
- Giai đoạn hoạt động: thương tổn ban đầu là dát sẩn rồi nhanh chóng thành mụn nước, bọng nước, bọng nước xuất huyết, sau 4 – 5 ngày thành mụn mủ và sau khoảng 7 – 10 ngày đóng vảy tiết rồi lành sẹo sau khoảng 2 – 4 tuần. Khi lành để lại dát tăng giảm sắc tố, sẹo lõm, sẹo lồi. Đôi khi triệu chứng lâm sàng không điển hình: thể giống hạt cơm (thường kháng trị với thuốc acyclovir), thể dạng lichen, viêm nang lông, thể u hạt.
- Giai đoạn mạn tính hay đau sau zona: đau > 90 ngày sau khởi phát zona.
Đặc điểm đau sau Zona
- Đau do zona, xuất hiện tăng dần theo tuổi: 40% ở người > 50 tuổi, 75% Kỷ người tuổi, diễn biến dai dẳng. Đau do zona gồm: đau từ trước khi xuất hiện tổn thương, cau cố (30 ngày đầu), đau bán cấp (30 – 90 ngày sau), đau sau zona (>90 ngày).
- Đau thường cải thiện sau vài tháng, chỉ có 1 – 2% kéo dài vài năm.
- Các yếu tố tiên lượng xuất hiện đau sau zona theo Meister: nữ, tuổi > 50 tuổi, đau trước khi xuất hiện tổn thương da, đau nhiều ở giai đoạn cấp, > 50 tổn thương mụn nước, mặc các bệnh lý gây suy giảm miễn dịch, vị trí tổn thương (vùng mặt, cùng cụt), tổn thương xuất huyết.
Biến chứng của bệnh zona là gì?
- Ở da: tăng giảm sắc tố, sẹo lồi, nhiễm khuẩn. Phản ứng u hạt sau zona, các biến chứng u hạt sau zona đáp ứng với thuốc kháng virus kéo dài. Hồng ban đa dạng có thể gặp sau nhiễm zona.
- Zona mắt (thường gặp zona tại dây thần kinh V1, V2, dấu hiệu gợi ý là tổn thương mụn nước ở chóp mũi) có thể gây loét giác mạc, hoại tử võng mạc cấp.
- Tổn thương thần kinh trung ương thường gặp ở zona V1, zona tại, zona vùng nách: viêm não, viêm màng não, tai biến mạch máu não…
- Tổn thương thần kinh vận động: tỷ lệ gặp 5% đặc biệt ở người già, suy giảm miễn dịch. Thường xuất hiện sau tổn thương da vài ngày đến vài tuần. Phục hồi hoàn toàn khoảng 55%. Bao gồm: liệt mặt trong hội chứng Ramsay Hunt (zona trong hòm nhĩ gây tổn vùng hậu môn, sinh dục. thương thần kinh VII ngoại vi), rối loạn đại tiểu tiện do tổn thương cơ vòng khi zona ở
- Mạch máu: bệnh mạch máu đa ổ, nhồi máu cơ tim, đông máu rải rác lòng mạch
- Cơ quan nội tạng khác: viêm phổi, viêm gan, hay gặp ở đối tượng suy giảm miễn dịch đặc biệt trong bệnh u lympho, HIV.
Điều trị bệnh zona thế nào?
- Mục đích của điều trị là chống bội nhiễm thương tổn da, chống đau dây thần kinh, chống vi rút, phòng tránh các biến chứng nặng và đau sau zona.
- Acyclovir là thuốc chống vi rút có hiệu quả làm giảm bệnh, giảm đau sau zona nhưng cần dùng sớm khi có tiền triệu hoặc ít nhất 72h sau khi mọc mụn nước. Liều dùng 3,2-4g/ngày trong 7-10 ngày.
- Trường hợp nặng có thể phối hợp với interferon để trách các biến chứng nặng.
- Bệnh nhân cũng cần dùng các thuốc giảm đau, nghỉ tĩnh dưỡng trong thời gian điều trị.
- Điều trị đau sau zona cần được các bác sĩ chuyên khoa chỉ định và tư vấn cẩn thận.
Bệnh zona thần kinh (giời leo) có lây không?
- Zona thần kinh hay giời leo không phải là một bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, một người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc-xin có thể bị nhiễm virus từ người bệnh zona, sau đó phát triển thành bệnh thủy đậu rồi tiến triển đến zona thần kinh. Virus có thể lây truyền khi bạn tiếp xúc với dịch bên trong các mụn nước bị vỡ ra ở người bệnh. Trước và sau khi xuất hiện mụn nước, khả năng lây truyền virus hầu như không có.
- Nếu bệnh zona không phát trriển trong khoang miệng, virus sẽ không có khả năng lây truyền qua các giọt bắn hô hấp khi người bệnh ho hay hắt hơi.
- Các bác sĩ khuyến cáo trẻ em nên tiêm phòng đầy đủ để phòng ngừa bệnh thủy đậu và giời leo. Người trưởng thành từng bị thủy đậu vẫn có thể tiêm vắc-xin để ngăn ngừa phát triển thành zona sau này.
